Blog van André: juli 2020

dinsdag 14 juli 2020

Friese kapiteins (61) : Taecke Lieuwes

Friese kapiteins (61) : Taecke Lieuwes

In deze serie worden de Friese kapiteins behandeld, die in de 16e en 17e eeuw in het 'Friesche Nassause Regiment' dienden.
Het is een lange rij van vooral adellijke officiers, van wie meestal nog niet eerder een minibiografie is verschenen.

Achtergrond
Van de afkomst van Taeke Lieuwes weten we helaas nog bijna niets, alleen dat hij ongeveer ong. in 1570/1580 geboren moet zijn.
Zijn vader heette dus Lieuwe, maar daarmee is het wel gezegd.

Omstreeks 1600 huwde hij met Geertje Jans Wederspan, die gezien de zeldzame achternaam een zus van de kapiteins Tjaard en Jan Jans Wederspan moet zijn.
Daarmee huwde Taeke dus wel 'op stand' en we komen hem later ook wel met de latijnse voornaam Taco tegen.

Uit hun huwelijk zijn (nog) geen kinderen bekend en Taecke en zijn vrouw zullen ergens na 1644 zijn overleden. (1)

Dantumawoude
Op 13 november 1607 kopen Taeke en zijn vrouw Geertje het huis Doniahuize te Dantumawoude, waar zijn vermoedelijk lange tijd hebben gewoond.
Op 23 oktober 1627 werd Taeke burger van Dokkum, dus zal hij toen verhuisd zijn naar deze stad.
Echter, het lijkt erop dat hij twee woningen had. Een 'winterwoning' in de stad Dokkum en 's zomers vertoefde hij dan te Dantumawoude.
In 1631 verkoopt hij Doniahuize aan zijn collega-hopman Bonefacius van Scheltema.

Vanaf 1631 bewonen Taecke en Geertje de Aesgema State te Dantumawoude (ook wel: Plantenhove' genoemd), waar zij in 1640 nog steeds wonen.
In 1906 liet notaris Willem Hellema nieuwe villa bouwen, genaamd Lina's Hoeve, naar zijn dochter vernoemd.
Nadat het nog na zijn vertrek omstreeks 1920 een bejaardentehuis was, is het momenteel onderdeel van de Thomashuizen (2)

Oude foto van de 'plantenhove', gebouwd in 1765 op de plek van de voormalige Aesgema State.
(foto: http://www.stinseninfriesland.nl/AesgamaState.htm)

Foto van Lina's Hoeve te Dantumawoude.
(foto via Pieter van der Bij)

Militaire carrière
Op 6 juli 1603 werd Taeke tot kapitein benoemd van een eigen compagnie.
Per diezelfde datum werd Douwe van Harinxma zijn vaandrig en een Van Brunswijck zijn luitenant.
Taeke was hiervoor luitenant onder kapitein Frederik van Grovestins, die hij dus opvolgde.
Kapitein Grovestins was reeds in 1601 aanwezig bij het beruchte Beleg van Oostende, waar hij in juni 1603 om het leven kwam.
Zijn been werd bij een uitval 'afgeschoten', waardoor hij later aan de verwondingen overleed.
De kans is nu groot dat Taecke Lieuwes als luitenant dus ook aanwezig was bij deze langdurige belegering.

Op 13-5-1607 werd Hotze (Siercks) van Aysma benoemd tot luitenant in zijn compagnie.
In februari en maart 1623 zitten de soldaten uit de compagnie van Taco Lieuwes in de kerk te Diever en de Friese stadhouder maakt zich zorgen over hun proviandering. (3)
Op 28 september 1627 volgt Lubbertus Lycklama hem op als kapitein.

Bestuurlijke carriere
In 1635 blijkt Taco Lieuwes ontvanger te zijn van de grietenij Dantumadeel.
Op 20 juli 1635 verleende hij samen Grytman Dr. Sjoerd Saeckma, als lid van de Staten van Fryslân en uit naam van het gewest Oostergo aan de stad Dokkum en later ook aan andere Fryske Steden het octrooi van eigen vrije raadverkiezingen. (4)
Van 1633-1637 is Taecke volmacht naar de zogenaamde Landdag van de Friese Staten namens Dantumadeel, meestal samen met de grietman Sjoerd (of: Suffridus) Saeckma.

Zijn functie van ontvanger verliep niet geheel vlekkeloos.
In juli 1635 komen er twee personen de schoorsteengelden innen in de gemeente Dantumadeel.
In het dorp Rinsumageest kwamen ze Taco Lieuwes tegen, die meldde dat:
'ze niet meer dan 1 gulden behoefden te betalen; dat 2 volmachten van Leeuwarden, Jentse Reins en Jentse Gosses, seyden ook met 1 gulden te hebben betaald 'ende soo sy in heur dorp quamen dat sy se doot souden smyten als honden, al waren sy eens soo sterck'.

Familiewapen
Onbekend.

Familieleden in het leger

Zijn zwager Tjaard Jansen Wederspan (1555-1594) was kapitein
Zijn zwager Jan Jansen Wederspan (ong. 1560->1632) was kapitein

Vaandel

Vaandel van kapitein Taecke Lieuwes 1603-1621

Compagnie nr. 11
* Lieuwe Taeckes (geb. <1580-U>1644)
* Kapitein van 1603-1627

* Voorganger: Frederick van Grovestins
* Opvolger: Lubbertus Lycklama
* Hoogste militaire functie: kapitein
* Woonplaats: Dantumawoude

Bronnen / meer informatie
http://www.mpaginae.nl/Nauta/kapiteins.htm|
http://www.stinseninfriesland.nl/AesgamaState.htm
https://hvnf.nl/index/dokkumburgerboek.htm
https://hvnf.nl/index/FriezenRvS.htm
https://www.wilthof.nl/index.php?id=261
http://www.mpaginae.nl/Staten/volm1632tm1700O.jpg
http://buwalda.blogspot.com/2019/02/friese-kapiteins-3-bonefacius-scheltema.html

Noten
(1) - In 1644 heeft hij volgens de Dokkumer proclamatieboeken nog een woning aldaar.
(2) - Vriendelijke mededeling en foto van Pieter van der Bij.
(3) - Zie brief van de stadhouder Ernst Casimir in het Stadhouderlijk archief (www.archieven.nl)
(4) - Vriendelijke mededeling van Jouke Dantuma

Samen met Jeroen Punt (NMM) proberen we de lijsten van Friese compagnies zoveel mogelijk te reconstrueren.

Friese Nassause Regiment

Kapitein

Friese Nassause Regiment

Luitenant

Groninger Nassause Regiment
Kapitein

Hoogduitse Nassause Regiment

Kapitein

Nicolaas van Boringer

zaterdag 4 juli 2020

Friese luitenants (2) - Hoyte van Goslinga

Friese luitenants (2) : Hoyte van Goslinga

In deze serie worden de Friese luitenants behandeld, die in de 16e en 17e eeuw in het 'Friesche Nassause Regiment' dienden.
Het is een lange rij van vooral adellijke officiers, van wie meestal nog niet eerder een minibiografie is verschenen.

Achtergrond
De familie Van Goslinga is een oude Friese adellijke familie.
Reeds in 1460 woonde een Feye van Goslinga te Hallum, waar dus het stamhuis Goslinga State van deze familie stond.
Deze werd na een eeuwenlange geschiedenis, helaas in 1860 op afbraak verkocht.

Verder had deze familie een states in Dongjum en Wanswerd (Jornsma State, later ook Goslinga State genoemd).
Goslinga State te Dongjum werd in het midden van de 17e eeuw herbouwd door Johan van Goslinga, grietman van Franekeradeel. (1) en werd een belangrijke familiestate.

Hoyte van Goslinga werd omstreeks 1590 geboren als zoon van Feye van Goslinga (ong. 1550-1596) en zijn 2e vrouw Tjets Hoytesdr. Uninga van Hoytema (ong. 1560-1618).
Zijn ouders woonden op Goslinga State te Wanswerd en mogelijk is Hoyte daar ook geboren.
Feye was eerder al gehuwd geweest met Sijtscke van Aylva (ong. 1560-1586) uit Schraard.

Omdat zijn vader tweemaal gehuwd is geweest, had Hoyte nogal wat broers en zusters.
Uit het 1e huwelijk: Sipt (jong overleden), Johan (liep ook mee in de lijkstatie van stadhouder Willem Lodewijk) en Perck.
Uit het 2e huwelijk: Sipt (ongehuwd), Sijthje, Frouck en Hoyte.

Zijn zus Frouck was gehuwd met Bonifacius van Scheltema (ong. 1580-1633), die in 1620 ook nog luitenant was.
Bonifacius en Hoyte liepen samen als enige twee Friese luitenants mee in de lijkstatie van Willem Lodewijk in 1620.

Hoyte, ook wel Horatius genoemd, trouwde op 28 juli 1622 te Marssum met Teth van Andringa.
Zij was een dochter van zee-kapitein Poppe van Andringa (ong. 1570-<1608) en Tjets van Grovestins (ong. 1575-?).
Teth is mogelijk nog op Ameland geboren, maar haar moeder werd in 1609 weer lidmaat te Marssum.
In Marssum stond hun stamhuis Andringa State, waar Teth mogelijk is opgegroeid.
In de kerk aldaar staat nog steeds een herenbank met de familiewapens Goslinga-Andringa erop.

Hoyte is mogelijk in 1628 overleden, maar hoe en waar is onbekend.
Ook zijn grafsteen is niet bekend, maar mogelijk ligt deze nog onder de vloer in de kerk te Wanswerd.
De zerk van zijn grootvader Sipt van Goslinga uit 1562 is hier nog wel te bewonderen.

Militaire carrière
Hoyte zal ongetwijfeld zijn militaire carrière zijn begonnen als vaandrig, mogelijk onder kapitein Frans van Donia.
Omstreeks 1620 of eerder is hij benoemd tot luitenant, waarschijnlijk onder bovengenoemde kapitein.
Hij loopt dat jaar mee in de lijkstatie van de op 31 mei 1620 overleden Friese stadhouder Willem Lodewijk te Leeuwarden.

Op 8 april 1628 wordt hij echter opgevolgd door Jan van Idzaerda, die later dat jaar ook kapitein Frans van Donia zou opvolgen als kapitein.
Zo'n opvolging was dan het gevolg van een carriere-switch, promotie of een overlijden.
In het geval van Hoyte lijkt het erop dat hij dat jaar is overleden, omdat we hem later niet meer tegenkomen als kapitein of een andere (bestuurs) functie.

Lijkstatie van de Friese stadhouder Willem Lodewijk, 'Us Heit', in 1620
Hier liep ook Hoyte van Goslinga in mee, als Fries luitenant.

Familiewapen

Familiewapen Van Goslinga
(Stamboek van den Frieschen Adel)

Goslinga State
Deze state, eerder als Jornsma State bekend, stond in Wanswerd.
Op de Schotanus atlas uit 1718 staat de state keurig ingetekend, naast de kerk.
De state is waarschijnlijk omstreeks die periode afgebroken en vervangen door een boerderij.
Er is helaas geen afbeelding van de state bekend gebleven, maar de Goslingawei houdt wel de herinnering aan de voormalige state levend.

Detail van de Schotanusatlas uit 1664, omgeving Wanswerd.

Detail van de Schotanusatlas uit 1718, omgeving Wanswerd.

Herenbank
In de kerk te Marssum staan een aantal mooie herenbanken. Hieronder uiteraard die van de Henricus Popta, de eigenaar van Heringa State.
Verder nog één voor de familie Jongestall, waarover Van Popta nogal kwaad was omdat deze groter was geworden dan zijn bank.
Tot slot is er een prachtige herenbank met daarop de wapens 'Goslinga-Andringa', duidelijk verwijzend naar het huwelijk van Hoyte van Goslinga en Teth van Andringa.
Mogelijk liet zij deze bank plaatsen in de kerk toen zij al weduwe was.

Alliantiewapen Goslinga-Andringa
(foto: RCE Beeldbank)

Herenbank in de kerk te Marssum, met het alliantiewapen Goslinga-Andringa erop.
(foto: RCE Beeldbank)

Teth van Andringa
Nadat haar man Hoyte op jonge leeftijd was overleden, bleef zij nog geruime tijd op Goslinga State te Wanswerd wonen.
Pas op 9 augustus 1661 werd ze lidmaat te Ferwerd, waarbij ze een attestatie meekreeg vanuit Wanswert.
Van haar staat verder nog opgetekend dat ze in 1664 in Marssum woonde op Andringa State.

Lidmatenboek Ferwerd, op 9 augustus 1661 werd Tjets (als Theodora) van Andringa lidmaat te Ferwerd, ze kwam toen als weduwe van Wanswert

Sicco van Goslinga, staatsman
Hoyte zijn neef, Sicco van Goslinga (1664-1731), werd de bekendste telg van dit geslacht.
Behalve grietman van Franekeradeel, was hij bijvoorbeeld gevolmachtigde voor de Republiek in de vredesonderhandelingen na de Spaanse Successieoorlog die leidde tot de Vrede van Utrecht in 1713.
In de kerk te Dongjum staat nog steeds zijn prachtig praalgraf, gemaakt door de Vlaamse beeldhouwer Jan-Baptist Xavery.

praalgraf met buste van Sicco van Goslinga (1664-1731) in de kerk te Dongjum.

Familieleden in het leger

zijn schoonvader Poppe van Andringa was zee-kapitein
zijn zus Frouck huwde met Bonifacius van Scheltema (ong. 1580-1633), kapitein
zijn dochter Tjets huwde Laes van Grovestins (1634-1667), kapitein en majoor

Compagnie nr. 7
* Hoyte van Goslinga (geb. 1590-U<1640)
* Luitenant van <1620-1628?

* Voorganger: ?
* Opvolger: Joannes van Idzerda
* Hoogste militaire functie: luitenant
* Woonplaats: Wanswerd, Jorntsma State.

Bronnen / meer informatie
http://www.mpaginae.nl/Nauta/kapiteins.htm|
http://www.simonwierstra.nl/GOSLINGA.htm
http://www.stinseninfriesland.nl/GoslingaStateHallum.htm
http://www.stinseninfriesland.nl/JornsmaStateWanswerd.htm
http://www.stinseninfriesland.nl/GoslingaStateDongjum.htm
http://www.stinseninfriesland.nl/AndringaStateMarssum.htm
https://beeldbank.cultureelerfgoed.nl/
https://nl.wikipedia.org/wiki/Sicco_van_Goslinga
http://hesseldewalle.blogspot.com/2013/09/de-kerk-van-dongjum.html

Noten
(1) Zijn grafzerk werd in 2013 gevonden onder de vloer van de kerk te Dongjum.