Friese kapiteins (33) : Johan van Bonga

Friese kapiteins (33) : Johan van Bonga

---

In deze serie worden de Friese kapiteins behandeld, die in de 16e en 17e eeuw in het 'Friesche Nassause Regiment' dienden. Het is een lange rij van vooral adellijke officiers, van wie meestal nog niet eerder een minibiografie is verschenen.

---

Achtergrond
De Friese adellijke familie Bonga werd ook veelal Bunga of Buwinga genoemd. Er zijn ook nog drie verschillende takken, waarvan de verwantschap helaas (nog) ontbreekt. Johan behoorde tot de 'tak uit Holwerd en Waaxens' in Westdongeradeel.
Johan, ook wel Jan genaamd, werd circa 1520 geboren als zoon van Syds van Bonga en Rints van Roorda.
Zijn ouders woonden op Bonga State te Holwerd en deze Syds was grietman van Westdongeradeel.

Foto Bonga State te Holwerd
(bron: "De monumenten van geschiedenis en kunst" / www.stinseninfriesland.nl)

Omstreeks 1550 zal Johan gehuwd zijn met Sijts van Aylva, dochter van Rienck van Aylva en Hil van Roorda.
Zij was afkomstig van Roorda State te Genum.
Uit hun huwelijk zijn geen kinderen geboren.
Na het overlijden van Johan, hertrouwde Sijts met Doecke van Aysma waarna zij bleven wonen op Bonga State.

Bestuurlijke carrière
In 1560 wordt Johan van Bonga als grietman van Westdongeradeel benoemd. Hij volgde toen Sake van Ringia op, die dat jaar overleed.
Johan was een groot voorstander van de hervorming en was één van de ong. 200 edelen die op 5 april 1566 het zogenaamde Smeekschrift aanbood aan de landvoogdes Margaretha van Parma.
Na de beeldenstorm tekende hij het akkoord met landvoogdes Margaretha op 23 augustus 1566.
Toen echter bekend werd dat de Spaanse Hertog van Alva naar Nederland zou komen, vluchtte Johan naar de Duitse stad Emden, waar veel Nederlandse protestanten een veilige plek hadden gevonden.
In zijn plaats werd de Spaansgezinde Reinier van Frittema in 1567 benoemd tot grietman van Westdongeradeel.

Militaire carrière: Geus
Na zijn afzetting als grietman, besloot Jan actief de opstand te gaan steunen. Met zijn positie, macht en geld kon hij ook een actieve bijdrage leveren aan de opstand tijdens de 80-jarige oorlog. Tijdens zijn ballingschap, hij was immers absoluut niet meer welkom en veilig in Friesland, sloot hij zich aan bij de Geuzen. Jan werd hopman (=kapitein) van een compagnie soldaten.
Al op 23 mei 1568 vocht Johan mee in de Slag bij Heiligerlee, welke werd gewonnen en als startpunt van de opstand wordt gezien.
Op 21 juli 1568 was Johan aanwezig bij de Slag bij Jemmingen, die dramatisch verliep voor de geuzen.
Johan kon hierbij maar ternauwernood ontsnappen door weg te zwemmen en naar Oostfriesland terug te keren.
Kort daarna, op 10 september 1568, wordt hij officieel verbannen en zijn goederen verbeurd verklaard.

Slag bij Heiligerlee
(tekening van Frans Hohenberg, wikpedia)

Militaire carrière: Watergeus
Begin 1569 maakt hij zich van een schip meester en voegde zich bij de Watergeuzen.
In mei 1570 plundert hij het stadje Hindeloopen, wat ook wel een landgang werd genoemd.
In de zomer van 1572 probeert hij Dokkum te veroveren, hetgeen echter mislukte. Hij vluchtte naar het inmiddels Protestantse Enkhuizen.
Op 19 augustus 1572 bezet hij, samen met de Geuzen Tiete van Hettinga en Aedo van Gabbema, de stad Sneek en reeds de volgende dag stond hij voor de poort van Bolsward. Op 24 augustus neemt hij deze stad in. Johan had de smaak te pakken en op 28 augustus verslaat hij de Spanjaarden bij Dokkum. Hierop volgde echter de verschrikkelijke Waalse Furie, waarbij Waalse troepen in Spaanse dienst de stad weer ontzetten en vervolgens plunderden en een grote stadsbrand veroorzaakten.
Hierna moet Johan de Friesland toch enige tijd verlaten en raakt hij even buiten beeld.
Op 3 augustus 1578 was hij echter weer aanwezig toen het Beleg van Deventer begon en toen deze stad werd ingenomen en op 19 november hetzelfde jaar, trok Johan Bonga terug naar Friesland en ijverde voor de Unie.
In 1579 kreeg Johan van Bonga van Stadhouder Rennenberg, het bevel over de stad Bolsward, waardoor hij dus commandant werd.
Op 17 juni 1580 probeerde hij de schans 'De Opslag' bij Delfzijl te ontzetten, welke door de overgelopen Rennenberg werd belegerd.
De schans had zich echter toen al overgegeven.
Op 20 juli 1580 probeerde hij de Schans bij Delfzijl in te nemen en bij de aanval op Groningen op 17 augustus 1580, raakte Johan bij Aduarderzijl in zijn been geraakt.
Hij herstelde niet meer van de verwondingen en stierf twee maanden later te Leeuwarden, alwaar hij op het Oldehoofster kerkhof werd begraven.
Volgens het 'Biographisch Woordenboek' uit 1854 '...verdient hij onder de voornaamste bevrijders des Vaderlands te worden genoemd'.

Afbeelding
In de online collectie van het Rijksmuseum is een afbeelding bewaard waarop de watergeuzen Jacob Cabeljau en Jan Bonga samen staan afgebeeld met het jaartal 1572. Het is een kopie van een originele tekening gemaakt door de 19e eeuwse kunstschilder Johannes Hilverdink.
(tip via Biografisch Portaal)

Tekening van de watergeuzen Jacob Cabeljau en rechts Johan van Bonga
(Rijkstudio Rijksmuseum)

Familiewapen

Familiewapen Buininga of Bunga
(wapenboek Hesman)

Familieleden in het leger

• de zoon van zijn stiefbroer, Sicke van Tjessens (?-1572), was ook watergeus. 
  Sicke was gehuwd met Auck van Bonga, die weer een dochter van Syds van Bonga en N.N. van Scinsema was.

Vaandels

Niet bekend.

Compagnie nr. ?
* Johan van Bonga (*ong. 1520? -U1580)
* Kapitein van 1568-1580
* Voorganger: nvt
* Opvolger: ?
* Hoogste militaire functie: kapitein
* Woonplaats: Holwerd

Meer informatie:
http://www.mpaginae.nl/Nauta/kapiteins.htm
http://www.simonwierstra.nl/BONGA.htm
http://www.stinseninfriesland.nl/BongaStateHolwerd.htm
https://nl.wikipedia.org/wiki/Slag_bij_Heiligerlee_(1568)
https://nl.wikipedia.org/wiki/Slag_bij_Jemmingen_(1568)
http://members.home.nl/tetrode/Geuzen/Slagen.htm
https://nl.wikipedia.org/wiki/Beleg_van_Deventer_(1578)
https://www.dbnl.org/tekst/molh003nieu06_01/molh003nieu06_01_0250.php

---

Samen met Jeroen Punt (NMM) proberen we de lijsten van Friese compagnies zoveel mogelijk te reconstrueren.

Friese Nassause Regiment

1. Jacob van Roussel
2. Adriaen Slijp
3. Bonifacius van Scheltema
4. Ludolf Potter
5. Frans van Roussel
6. Abbe van Bootsma
7. Jan Sageman
8. Juw van Eysinga
9. Frans Harinxma van Donia
10. Lolle van Ockinga
11. Taecke van Hettinga
12. Frans van Cammingha
13. Wigle van Hania
14. Arent van Arentsma
15. Wopcke van Herema
16. Willem van Inthiema
17. Ids van Eminga
18. Seerp van Dijxtra
19. Sybren van Walta
20. Tiete van Galama
21. Jacques van Oenema
22. Sybe van Aylva
23. Jan van Burmania
24. Juw van Harinxma
25. Jarich van Hottinga
26. Epe van Heemstra
27. Damas van Loo
28. Douwe van Andringa
29. Rienck van Dekema
30. Ruurd van Feytsma
31. Binnert van Heringa
32. Wybren van Roorda
33. Johan van Bonga

Groninger Nassause Regiment

1. Caspar van Ewsum
2. Boiocko van der Wenghe

Hoogduitse Nassause Regiment

1. Nicolaas van Boringer