Blog van André: deventer

zaterdag 16 november 2019

Friese kapiteins (33) : Johan van Bonga

Friese kapiteins (33) : Johan van Bonga

In deze serie worden de Friese kapiteins behandeld, die in de 16e en 17e eeuw in het 'Friesche Nassause Regiment' dienden. Het is een lange rij van vooral adellijke officiers, van wie meestal nog niet eerder een minibiografie is verschenen.

Achtergrond
De Friese adellijke familie Bonga werd ook veelal Bunga of Buwinga genoemd. Er zijn ook nog drie verschillende takken, waarvan de verwantschap helaas (nog) ontbreekt. Johan behoorde tot de 'tak uit Holwerd en Waaxens' in Westdongeradeel.
Johan, ook wel Jan genaamd, werd circa 1520 geboren als zoon van Syds van Bonga en Rints van Roorda.
Zijn ouders woonden op Bonga State te Holwerd en deze Syds was grietman van Westdongeradeel.

Foto Bonga State te Holwerd
(bron: "De monumenten van geschiedenis en kunst" / www.stinseninfriesland.nl)

Omstreeks 1550 zal Johan gehuwd zijn met Sijts van Aylva, dochter van Rienck van Aylva en Hil van Roorda.
Zij was afkomstig van Roorda State te Genum.
Uit hun huwelijk zijn geen kinderen geboren.
Na het overlijden van Johan, hertrouwde Sijts met Doecke van Aysma waarna zij bleven wonen op Bonga State.

Bestuurlijke carrière
In 1560 wordt Johan van Bonga als grietman van Westdongeradeel benoemd. Hij volgde toen Sake van Ringia op, die dat jaar overleed.
Johan was een groot voorstander van de hervorming en was één van de ong. 200 edelen die op 5 april 1566 het zogenaamde Smeekschrift aanbood aan de landvoogdes Margaretha van Parma.
Na de beeldenstorm tekende hij het akkoord met landvoogdes Margaretha op 23 augustus 1566.
Toen echter bekend werd dat de Spaanse Hertog van Alva naar Nederland zou komen, vluchtte Johan naar de Duitse stad Emden, waar veel Nederlandse protestanten een veilige plek hadden gevonden.
In zijn plaats werd de Spaansgezinde Reinier van Frittema in 1567 benoemd tot grietman van Westdongeradeel.

Militaire carrière: Geus
Na zijn afzetting als grietman, besloot Jan actief de opstand te gaan steunen. Met zijn positie, macht en geld kon hij ook een actieve bijdrage leveren aan de opstand tijdens de 80-jarige oorlog. Tijdens zijn ballingschap, hij was immers absoluut niet meer welkom en veilig in Friesland, sloot hij zich aan bij de Geuzen. Jan werd hopman (=kapitein) van een compagnie soldaten.
Al op 23 mei 1568 vocht Johan mee in de Slag bij Heiligerlee, welke werd gewonnen en als startpunt van de opstand wordt gezien.
Op 21 juli 1568 was Johan aanwezig bij de Slag bij Jemmingen, die dramatisch verliep voor de geuzen.
Johan kon hierbij maar ternauwernood ontsnappen door weg te zwemmen en naar Oostfriesland terug te keren.
Kort daarna, op 10 september 1568, wordt hij officieel verbannen en zijn goederen verbeurd verklaard.

Slag bij Heiligerlee
(tekening van Frans Hohenberg, wikpedia)

Militaire carrière: Watergeus
Begin 1569 maakt hij zich van een schip meester en voegde zich bij de Watergeuzen.
In mei 1570 plundert hij het stadje Hindeloopen, wat ook wel een landgang werd genoemd.
In de zomer van 1572 probeert hij Dokkum te veroveren, hetgeen echter mislukte. Hij vluchtte naar het inmiddels Protestantse Enkhuizen.
Op 19 augustus 1572 bezet hij, samen met de Geuzen Tiete van Hettinga en Aedo van Gabbema, de stad Sneek en reeds de volgende dag stond hij voor de poort van Bolsward. Op 24 augustus neemt hij deze stad in. Johan had de smaak te pakken en op 28 augustus verslaat hij de Spanjaarden bij Dokkum. Hierop volgde echter de verschrikkelijke Waalse Furie, waarbij Waalse troepen in Spaanse dienst de stad weer ontzetten en vervolgens plunderden en een grote stadsbrand veroorzaakten.
Hierna moet Johan de Friesland toch enige tijd verlaten en raakt hij even buiten beeld.
Op 3 augustus 1578 was hij echter weer aanwezig toen het Beleg van Deventer begon en toen deze stad werd ingenomen en op 19 november hetzelfde jaar, trok Johan Bonga terug naar Friesland en ijverde voor de Unie.
In 1579 kreeg Johan van Bonga van Stadhouder Rennenberg, het bevel over de stad Bolsward, waardoor hij dus commandant werd.
Op 17 juni 1580 probeerde hij de schans 'De Opslag' bij Delfzijl te ontzetten, welke door de overgelopen Rennenberg werd belegerd.
De schans had zich echter toen al overgegeven.
Op 20 juli 1580 probeerde hij de Schans bij Delfzijl in te nemen en bij de aanval op Groningen op 17 augustus 1580, raakte Johan bij Aduarderzijl in zijn been geraakt.
Hij herstelde niet meer van de verwondingen en stierf twee maanden later te Leeuwarden, alwaar hij op het Oldehoofster kerkhof werd begraven.
Volgens het 'Biographisch Woordenboek' uit 1854 '...verdient hij onder de voornaamste bevrijders des Vaderlands te worden genoemd'.

Afbeelding
In de online collectie van het Rijksmuseum is een afbeelding bewaard waarop de watergeuzen Jacob Cabeljau en Jan Bonga samen staan afgebeeld met het jaartal 1572. Het is een kopie van een originele tekening gemaakt door de 19e eeuwse kunstschilder Johannes Hilverdink.
(tip via Biografisch Portaal)

Tekening van de watergeuzen Jacob Cabeljau en rechts Johan van Bonga
(Rijkstudio Rijksmuseum)

Familiewapen

Familiewapen Buininga of Bunga
(wapenboek Hesman)

Familieleden in het leger

de zoon van zijn stiefbroer, Sicke van Tjessens (?-1572), was ook watergeus.
Sicke was gehuwd met Auck van Bonga, die weer een dochter van Syds van Bonga en N.N. van Scinsema was.

Vaandels

Niet bekend.

Compagnie nr. ?
* Johan van Bonga (*ong. 1520? -U1580)
* Kapitein van 1568-1580
* Voorganger: nvt
* Opvolger: ?
* Hoogste militaire functie: kapitein
* Woonplaats: Holwerd

Meer informatie:
http://www.mpaginae.nl/Nauta/kapiteins.htm
http://www.simonwierstra.nl/BONGA.htm
http://www.stinseninfriesland.nl/BongaStateHolwerd.htm
https://nl.wikipedia.org/wiki/Slag_bij_Heiligerlee_(1568)
https://nl.wikipedia.org/wiki/Slag_bij_Jemmingen_(1568)
http://members.home.nl/tetrode/Geuzen/Slagen.htm
https://nl.wikipedia.org/wiki/Beleg_van_Deventer_(1578)
https://www.dbnl.org/tekst/molh003nieu06_01/molh003nieu06_01_0250.php

Samen met Jeroen Punt (NMM) proberen we de lijsten van Friese compagnies zoveel mogelijk te reconstrueren.

Friese Nassause Regiment

Groninger Nassause Regiment

Hoogduitse Nassause Regiment

Nicolaas van Boringer

woensdag 19 juni 2019

Friese kapiteins (20) : Tiete van Galama

Friese kapiteins (20) : Tiete van Galama

In deze nieuwe serie worden de Friese kapiteins behandeld, die in de 16e en 17e eeuw in het 'Friesche Nassause Regiment' dienden. Het is een lange rij van vooral adellijke officiers, van wie soms veel bekend is, maar soms ook praktisch niets.

Achtergrond
De familie Galama is een (zeer) oude Friese adellijke familie.
Reeds in de 9e eeuw waren er Galama's in Friesland, maar hun feitelijke en bewezen stamreeks begint omstreeks 1400.
Tiete van Galama werd omstreeks 1600 geboren als zoon van Gale van Galama en Cnier van Hettinga.
Van 'vader' Gale weten we helaas niet zoveel, maar wel dat hij op Hoxwier State te Mantgum woonde.
Deze state kwam door het huwelijk van zijn overgrootvader Gale van Galama met Foeck van Hoxwier in het Galama bezit.

Hoxwier State te Mantgum, tekening uit 1722 door Jacobus Stellingwerf.

grafzerk in de kerk te Mantgum, van Seerp van Galama (1528-1581).
Hij was watergeus en de grootvader van Tiete van Galama

Tiete huwde op 19 januari 1626 te Kampen met Bernadina (of: Berendina) van Ingen, dochter van de Kamper burgemeester Jurjen van Ingen en Elisabeth Buter.
Uit dit huwelijk werden zeven kinderen geboren: Cunera (1627), Jurjen (1629), Gale (1631), Gale (1633), Antonius (1636), Julius (1639) en Elizabeth (1640).
In de Broederkerk te Kampen zijn volgens de 'groefgelden' twee kinderen van kapitein Tiete van Galama begraven, in 1626 en 1632.
Op 31 januari 1669 overleed Tiete en werd hij volgens een bron in de kerk te Koudum begraven, bij de preekstoel.
Zijn grafsteen is helaas niet bewaard gebleven.
Zijn vrouw was al veel eerder overleden, namelijk op 21 oktober 1641 te Elburg en werd daar in de kerk begraven.
Dat Tiete niet alleen met militaire zaken bezig was, bewijst een dossier in het archief van Zwolle (HCO), waarbij hij in 1642 procedeert tegen ene Jacob Sperwer die in 1637 de havezate het Hogehuis te IJsselmuiden verkocht had.
Het schijnt tenslotte dat in de vroegere Ylostins te IJlst met wapens beschilderde ramen zijn geweest, waarschijnlijk dan die van het echtpaar Tiete en Bernardina.
Als dit juist is, dan zal dit wellicht het werk van zijn zoon Julius van Galama zijn geweest die in 1670 in IJlst huwde.

Militaire carrière
Tiete werd op 14 januari 1631 benoemd tot kapitein, als opvolger van Jacob Holtsappel, die ook wel 'Melander' werd genoemd.
Deze Jacob Melander, was graaf van Holtzappel en woonde later te Obergum op de borg 'Den Blauwborg'.
Of Tiete onder deze Jacob diende als officier, is helaas niet bekend.
Tiete zal een woning in Kampen hebben gehad, waar hij vanaf zijn huwelijk met zijn gezin woonde .
In 1627-1640 worden daar namelijk vijf van hun zeven kinderen geboren.
In 1633 zat hij met zijn compagnie in Maastricht, de stad die het jaar ervoor door het Staatse leger succesvol op de Spaansen was veroverd.
Hier werd in dat jaar zijn zoon Gale geboren.
In 1639 werd, wat minder ver van huis, in Deventer zijn zoon Julius geboren.
Helaas is niet bekend of Tiete van Galama tot aan zijn dood toe officier is gebleven.

Familiewapen

familiewapen Van Galama
(stamboek van den Frieschen Adel)

Familieleden in het leger

grootvader Seerp van Galama (1528-1581) was watergeus
zijn tante Teth van Galama, huwde kapitein Ernst van Mellinga (ong. 1560-1624)
zijn broer Seerp van Galama (ong. 1590-1625) was luitenant
zijn zus Hylck, huwde kapitein Reynolt van Inthiema (ong. 1590->1639)
zijn zoon Jurjen van Galama (1629-1658) was cornet en huwde met Armgart van Inthiema, dochter van kapitein Willem van Inthiema.
zijn zoon Gale van Galama (1633-1687) was kapitein en huwde met Helena de Sanderen Zur Burgh, dochter van kapitein Maximiliaan de Sanderen.
zijn zoon Julius van Galama (1639-1677) was kapitein en huwde met Sibilla Ayckema, dochter van kapitein Albert Ayckema.
zijn kleinzoon Gillis van Galama was kapitein

Vaandel

niet bekend

Compagnie nr. ?
* Tiete van Galama (*ong. 1600-U1669)
* Kapitein van 1631-<1669
* Voorganger: Jacob Melander, graaf van Holtzappfel
* Opvolger: ?
* Hoogste militaire functie: kapitein
* Woonplaats: Kampen