Blog van André: Grafkelders familie Thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg te Beetgum

Kerk
De kerk van Beetgum werd gebouwd in 1669 - 1672 op de fundamenten van een kerk die in 1669 was afgebroken en die gewijd was aan de Heilige Martinus.

Behalve een grafkelder is er in de kerk o.a. ook nog een oud epitaaf in de kerk van de verre voorvader Johan Onuphius baron thoe Schwartzenberg (1513-1584) en zijn vrouw Maria van Grombach (ca. 1520-1564). Ook aan de buitenkant zijn er diverse teksten en wapens van deze familie te zien, die daarmee uiting gaf aan hun machtspositie.

Oude grafkelder
Onder het koor bevindt zich de oude grafkelder uit de 16e eeuw van de familie Thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg, de initiatiefnemer tot de bouw van de kerk. De grafkelder is afgedekt door stergewelven.

Bijzonder is dat deze oude grafkelder in de kerk te bezichtigen is. Dit kan sinds de laatste grote restauratie van 1972-1980, toen de grafkelder opgeknapt en toegankelijk is gemaakt. De huidige koster, Klaas Abe Kamstra, heeft de oude toestand nog gezien.
Er is toen besloten om een nieuwe kist te maken, waarin de restanten van oudere kisten bij elkaar zijn gevoegd. De originele toegang met een gemetseld trapje is nog steeds aanwezig, maar hiervoor moet dan een zware deksteen verwijderd worden. In de praktijk kiest men er dan voor om een houten trapje er naast te plaatsen.

Omdat het begraven in kerken vanaf 1829 officieel werd verboden, zal de familie hebben bedacht om de ingang van de kelder te verplaatsen. De oude ingang zat, zoals gebruikelijk, in de kerk en de nieuwe werd net buiten het koor gesitueerd. Deze oplossing kon eigenlijk alleen als de grafkelder zich in het koor van de kerk bevond. Deze plek was meestal voor de belangrijkste familie bedoeld en dat was in dit geval uiteraard de familie Thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg.

Van dit plan is alleen het bestek in het archief gevonden, dus een bewijs dat de oude grafkelder op deze wijze van buiten af toegankelijk is gemaakt is er nog niet. Dat zal bouwtechnisch, of via archieven, nog moeten worden uitgezocht.

De eerste bijzetting in deze nieuwe situatie was dan in 1833, toen een dochter van Georg Frederik werd bijgezet. In totaal zouden er tussen 1833-1858 zo'n 10 personen via deze nieuwe toegang in de oude grafkelder zijn bijgezet.

Nieuwe grafkelder
Op het kerkhof is, vlakbij het koor, in 1858 een grote nieuwe grafkelder gemaakt, die nog steeds in gebruik is. In 2015 heeft Agnes Marie Charlotte Andreae hier haar laatste rustplaats gekregen.

In de kelder was een bordje aanwezig waarop de bouw van deze grafkelder staat vermeld: '1858 is deze grafkelder gemaakt door de firma S. Reisma', de lokale aannemer.
Op foto's van 1996 is te zien dat het om een grote grafkelder gaat, waar kisten op meerdere niveaus kunnen worden geplaatst.
De kans is groot dat bij de bouw van deze kelder, de oude doorgang naar de grafkelder in de kerk weer is afgesloten.

Georg Frederik thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg
Circa 1830 laat Georg Frederik thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg (1791-1868) een bestek en tekening maken voor bovengenoemde verbouw van de familiegrafkelder.
Deze Georg Frederik was grietman van Menaldumadeel van 1816-1851 en vervolgens burgemeester van dezelfde gemeente van 1851-1858.
Hij woonde nog op het majestueuze Groot Terhorne te Beetgum, welke al sinds de 16e eeuw continu in familiebezit was.

Maateenheden
In deze stukken komen diverse maten voor, die nu niet meer gangbaar zijn.
Vandaar eerst even een verklaring van deze begrippen

Een el was 69,4 centimeter
Een palm was 10 centimeter
Een duim was ca. 2,5 centimeter.

Een ontwerp voor den W.E. (Wel Edele)
hooggeboren Heer G.F. Baron
toe Swartsenberg en Hohenlandsberg
Weegens het veranderen en ver-
seeekeren eener graf kelder tans
aanwezig in het agterst gedeelte
van de Kerk te Beetgum
Volgens de hier bij vervaardig-
de grondteekening.

A een ruimte welke door
de omslachtigheid niet is ge-
teekend, hebbende de lengte van
het voor eind tot aan B 17 ellen
3 palm, het voorportaal daar-
in begreepen en is 3 el en 7 plm
zo blijft den ruimte van het
voorportaal tot aan B 13 ellen
en 6 palm, van B tot aan het
eind bij K is 10 elen 7 palm, alzo
den geheele lengte der Kerk
binnen werk 28 ellen en breed
7 ellen 5 palm.

Van A tot B bevind men
een optreed van 2 palm zo
dat de geheele ruimte BCDEF
2 palm boven de vloering A ver-
heefven is.

F verbeelt zich een portaal
voor een zijdeur naar buiten
1 2 3 en zo om tot 4 en 5 ver-
beelt de zitbanken met de ingangen

-----------

G de mondsteen boven den
ingang van de Kelder,

H de kelder welke met een
wulft geslooten is na genoeg
7 palm beneeden de oppervlak-
te der vloering.

Om de kelder te verzeekeren
zo dat dien in het minst
geen nadeel in de kerk
kan aanbrengen, dan diendt
een muur voor de ingang
bij J. gemetzeld te worden en
verders met aarde aan te vullen

Buiten de omtrek GD tot
bij de treedens verbeelt de ver-
hooging van de voet en zit-
banken, welke eerste treed
3 palm 5dm boven de vloering
van BCDE en F verheefven is.

Zo er getwijveld wierd, dat het
wulft niet laagernoeg onder de
vloer was, dan zoude men de
geheele vloer BCDE en F een treed
kunnen verhoogen zonder dat
het iets in het gesigt, of om het
gerif kwam te hinderen.
Dat dan alzo de vloer 9 palm
boven de kelder verheefven was,
schoon dat het buiten twijfvel
is, dat het met 7 palm gevuld
boven het wulft iets in de kerk
kan henderen.

----

om dan de kelder weeder
bruikbaar te maaken, dan
kan er een poort bij K onder
de eindmuur door gemetseld
worden en met een wulft te
sluiten zonder dat het de kerk
iets kan schaaden.

Bij L kan dan een ingang
gemaakt worden buiten de kerk,
En volgens gewoonte met steen
te sluiten om des verkiesende
met een loots omtimmeren.

Bronnen: