Posts tonen met het label Bonga State. Alle posts tonen
Posts tonen met het label Bonga State. Alle posts tonen

zaterdag 16 november 2019

Friese kapiteins (33) : Johan van Bonga


Friese kapiteins (33) : Johan van Bonga
In deze serie worden de Friese kapiteins behandeld, die in de 16e en 17e eeuw in het 'Friesche Nassause Regiment' dienden. Het is een lange rij van vooral adellijke officiers, van wie meestal nog niet eerder een minibiografie is verschenen.

Achtergrond
De Friese adellijke familie Bonga werd ook veelal Bunga of Buwinga genoemd. Er zijn ook nog drie verschillende takken, waarvan de verwantschap helaas (nog) ontbreekt. Johan behoorde tot de 'tak uit Holwerd en Waaxens' in Westdongeradeel.
Johan, ook wel Jan genaamd, werd circa 1520 geboren als zoon van Syds van Bonga en Rints van Roorda.
Zijn ouders woonden op Bonga State te Holwerd en deze Syds was grietman van Westdongeradeel.



Foto Bonga State te Holwerd
(bron: "De monumenten van geschiedenis en kunst" / www.stinseninfriesland.nl)


Omstreeks 1550 zal Johan gehuwd zijn met Sijts van Aylva, dochter van Rienck van Aylva en Hil van Roorda.
Zij was afkomstig van Roorda State te Genum.
Uit hun huwelijk zijn geen kinderen geboren.
Na het overlijden van Johan, hertrouwde Sijts met Doecke van Aysma waarna zij bleven wonen op Bonga State.

Bestuurlijke carrière
In 1560 wordt Johan van Bonga als grietman van Westdongeradeel benoemd. Hij volgde toen Sake van Ringia op, die dat jaar overleed.
Johan was een groot voorstander van de hervorming en was één van de ong. 200 edelen die op 5 april 1566 het zogenaamde Smeekschrift aanbood aan de landvoogdes Margaretha van Parma.
Na de beeldenstorm tekende hij het akkoord met landvoogdes Margaretha op 23 augustus 1566.
Toen echter bekend werd dat de Spaanse Hertog van Alva naar Nederland zou komen, vluchtte Johan naar de Duitse stad Emden, waar veel Nederlandse protestanten een veilige plek hadden gevonden.
In zijn plaats werd de Spaansgezinde Reinier van Frittema in 1567 benoemd tot grietman van Westdongeradeel.

Militaire carrière: Geus
Na zijn afzetting als grietman, besloot Jan actief de opstand te gaan steunen. Met zijn positie, macht en geld kon hij ook een actieve bijdrage leveren aan de opstand tijdens de 80-jarige oorlog. Tijdens zijn ballingschap, hij was immers absoluut niet meer welkom en veilig in Friesland, sloot hij zich aan bij de Geuzen. Jan werd hopman (=kapitein) van een compagnie soldaten.
Al op 23 mei 1568 vocht Johan mee in de Slag bij Heiligerlee, welke werd gewonnen en als startpunt van de opstand wordt gezien.
Op 21 juli 1568 was Johan aanwezig bij de Slag bij Jemmingen, die dramatisch verliep voor de geuzen.
Johan kon hierbij maar ternauwernood ontsnappen door weg te zwemmen en naar Oostfriesland terug te keren.
Kort daarna, op 10 september 1568, wordt hij officieel verbannen en zijn goederen verbeurd verklaard.

Slag bij Heiligerlee
(tekening van Frans Hohenberg, wikpedia)

Militaire carrière: Watergeus
Begin 1569 maakt hij zich van een schip meester en voegde zich bij de Watergeuzen.
In mei 1570 plundert hij het stadje Hindeloopen, wat ook wel een landgang werd genoemd.
In de zomer van 1572 probeert hij Dokkum te veroveren, hetgeen echter mislukte. Hij vluchtte naar het inmiddels Protestantse Enkhuizen.
Op 19 augustus 1572 bezet hij, samen met de Geuzen Tiete van Hettinga en Aedo van Gabbema, de stad Sneek en reeds de volgende dag stond hij voor de poort van Bolsward. Op 24 augustus neemt hij deze stad in. Johan had de smaak te pakken en op 28 augustus verslaat hij de Spanjaarden bij Dokkum. Hierop volgde echter de verschrikkelijke Waalse Furie, waarbij Waalse troepen in Spaanse dienst de stad weer ontzetten en vervolgens plunderden en een grote stadsbrand veroorzaakten.
Hierna moet Johan de Friesland toch enige tijd verlaten en raakt hij even buiten beeld.
Op 3 augustus 1578 was hij echter weer aanwezig toen het Beleg van Deventer begon en toen deze stad werd ingenomen en op 19 november hetzelfde jaar, trok Johan Bonga terug naar Friesland en ijverde voor de Unie.
In 1579 kreeg Johan van Bonga van Stadhouder Rennenberg, het bevel over de stad Bolsward, waardoor hij dus commandant werd.
Op 17 juni 1580 probeerde hij de schans 'De Opslag' bij Delfzijl te ontzetten, welke door de overgelopen Rennenberg werd belegerd.
De schans had zich echter toen al overgegeven.
Op 20 juli 1580 probeerde hij de Schans bij Delfzijl in te nemen en bij de aanval op Groningen op 17 augustus 1580, raakte Johan bij Aduarderzijl in zijn been geraakt.
Hij herstelde niet meer van de verwondingen en stierf twee maanden later te Leeuwarden, alwaar hij op het Oldehoofster kerkhof werd begraven.
Volgens het 'Biographisch Woordenboek' uit 1854 '...verdient hij onder de voornaamste bevrijders des Vaderlands te worden genoemd'.

 Afbeelding
In de online collectie van het Rijksmuseum is een afbeelding bewaard waarop de watergeuzen Jacob Cabeljau en Jan Bonga samen staan afgebeeld met het jaartal 1572. Het is een kopie van een originele tekening gemaakt door de 19e eeuwse kunstschilder Johannes Hilverdink.
(tip via Biografisch Portaal)

Tekening van de watergeuzen Jacob Cabeljau en rechts Johan van Bonga
(Rijkstudio Rijksmuseum)


 Familiewapen

Familiewapen Buininga of Bunga
(wapenboek Hesman)


Familieleden in het leger
  • de zoon van zijn stiefbroer, Sicke van Tjessens (?-1572), was ook watergeus. 
    Sicke was gehuwd met Auck van Bonga, die weer een dochter van Syds van Bonga en N.N. van Scinsema was.
Vaandels
Niet bekend.

Compagnie nr. ?
* Johan van Bonga (*ong. 1520? -U1580)
* Kapitein van 1568-1580
* Voorganger: nvt
* Opvolger: ?
* Hoogste militaire functie: kapitein
* Woonplaats: Holwerd

Samen met Jeroen Punt (NMM) proberen we de lijsten van Friese compagnies zoveel mogelijk te reconstrueren.
Friese Nassause Regiment

Gepost door op 1 opmerking:
Labels: , , , , , , , , , , , , , , ,

vrijdag 6 september 2019

Friese kapiteins (26) : Epe van Heemstra


Friese kapiteins (26) : Epe van Heemstra
In deze nieuwe serie worden de Friese kapiteins behandeld, die in de 16e en 17e eeuw in het 'Friesche Nassause Regiment' dienden. Het is een lange rij van vooral adellijke officiers, van wie soms veel bekend is, maar soms ook praktisch niets. 

Achtergrond
De familie Heemstra, die voor de verandering eens niet is uitgestorven, behoort tot de oude Friese adel en heeft veel officieren voortgebracht.
Epe van Heemstra werd in 1575 geboren, waarschijnlijk op Heemstra State in Oenkerk.
Daar woonden zijn ouders Feije van Heemstra, die grietman van Tietjerksteradeel was en Tjets van Sippens.

Heemstra State te Oenkerk (tekening J. Stellingwerf, 1721)
In dat jaar was het verre familielid Feie van Heemstra nog steeds eigenaar van het familieslot. 


Op 19 augustus 1603 huwde Epe met zijn volle nicht Ebel van Heemstra.
Zij was afkomstig van Kimswerd in de toenmalige grietenij Wonseradeel en was een dochter van Taecke van Heemstra en Jelts van Bonga.
Ebel haar ouders woonden na hun huwelijk eerst op Bonga State te Kimswerd, maar verhuisden later naar IJntzema State eveneens in Kimswerd.
Dat was waarschijnlijk toen haar stiefbroer Sybrant van Bonga het stamslot betrok.
Aangezien zowel Epe als Ebel in Kimswerd zijn begraven, is het waarschijnlijk dat zij in dat dorp hebben gewoond.
Dan lijkt het voor de hand liggend dat ze evenals haar ouders op Heemstra State woonden, die groot genoeg zal zijn geweest voor twee gezinnen.
Verder was Epe als officier veel van huis, waardoor Ebel mooi bij haar ouders kon verpozen.
Er is één dochter bekend uit hun huwelijk, namelijk Ydt of Yda van Heemstra, geboren in 1604. Zij huwde in 1623 met Johannes van Tiara, die vaandrig onder kapitein Johannes Fransen Adama was.
Zowel Epe als Ebel overleden op zeer jonge leeftijd. Epe reeds op 24 december 1611 en Ebel op 9 november 1607 op 24-jarige leeftijd.

Militaire carrière
Helaas hebben we weinig gegevens van Epe zijn militaire carrière. Hij werd op 3 juni 1606 gekozen tot hopman, dus kapitein.
Daarvoor zal hij de gebruikelijke functies van vaandrig en luitenant vervuld hebben, maar we weten niet bij welke compagnie.
Omdat hij slechts zo'n 5 jaar kapitein was en deze periode ook nog deels in het 12-jarige bestand viel, zal hij ook minder hebben meegemaakt qua oorlogshandelingen.
Volgens Kimswerd kenner Reinder Politiek was hij kapitein van een eenheid ruiters onder stadhouder Willem Lodewijk en was hij in 1594 bij Zoutkamp en in 1600 bij de Slag bij Nieuwpoort.
Volgens Politiek is Epe op het slagveld omgekomen, maar de bron hiervoor is niet bekend.

Familiewapen
Familiewapen Van Heemstra (Stamboek van den Frieschen Adel).



 Grafzerk

In de Hervormde kerk van Kimswerd ligt de werkelijk schitterende grafzerk van Epe en Ebel van Heemstra, gemaakt in 1614 door de Harlinger hardsteenhouwer Jacob Lous (Forssenburg). Op dezelfde steen staan nog de namen van hun dochter Yda van Heemstra (1575-1611) en die haar dochter Yda van Tiara (1634-1694).
Opvallend genoeg is aan de steen niet te herleiden dat het hier om een officier gaat. Meestal staat er dan 'manhaften' voor de naam, maar hier staat dus 'eerentpheste'.
Ook staan er geen militaire attributen afgebeeld op de zerk.
Bijzonder is dat de steen een toegankelijke grafkelder afdekt. In deze kelder liggen echter alleen de drie skeletten van Ebel, Yda en Yda van Tiara.
Waar het skelet van 'onze' Epe van Heemstra is gebleven is een raadsel.
De kelder wordt nog ieder jaar geïnspecteerd door de voogden van het Diaconale Weeshuis van Franeker, precies zoals Yda van Tiara het in haar testament had bepaald.



De tekst op de zerk is als volgt:
Iacob 1614 Lous

Ao 1611 de 24 dece sterf de eedele eerentpheste io Epo va Hemstra olt 36 iaer alhier begraven

Ao 1607 de 9 novebr sterf die edele eerbare iuffr Ebel va Hemstra Epo va Hemstra zijn wyf out 24 iaer

Ao 1650 de 15en augustii sterf de wel eedele iuffrou Yda va Hemstra 2de dogr va ioncr Epo van Hemstra alhier begraven

Den 12 iannuarius 1694 is inden heere ontslaepen de eerwaarde deughdrycke juffrou Yda van Tiaare oud ontrent 60 jaeren en is hier begraven

I.L.

Hora monet mortis nemo sibi fidat ut idem
Sit iuvenis moritur aem vocal hora famen
Exemplo sumus integri florentibus annis
Rapti sub saxo nunc duo nos tegimur
Epitaaf
In dezelfde kerk in Kimswerd hangt ook nog een houten epitaaf, welke het leven en overlijden van Epe beschrijft in het latijn.
De tekst is als volgt:

Epicedium

In obitum Nobilitate, strenuitate, virtue, & fide
Excellentissimi viri, D. Eponis ab Hemstra
Nobilissimie & amplissimi viri d
Feijonis ab Hemstra, greetmanni
in Tzietiercksteradeel F.

Tempore, quo Frisiis stabat feralis Enyo,
Emicuit virtus noblis Epo Hemstra tua.
Officiis, vixilliferique, vicari &, deinde tribuni,
Militiaeve ducis, famigeratus eras.
Proque focis patriis, proque aris vindice marte,
Certabas Magna dexteritate pugil.
Judicio Hemstraei paret Tzietierxeradela,
Feijonis, cujus filius ipsus eras.

Mille ierant anni & sexcenti, quis trieteris.
Additur, octobris luxque secunda fuit,
Cum pia conjugio conjungitur ebela ab Hemstra
Quae patruo Hemstaeo nata Tacone fuit
Millenus Denus sextus centesimus annus,
Fluxit & undenus, luxque decembris erat.
Vicena & quarta: hanc Christi cunabula signant.
Annis trigante sex tibi vita stetit.
Aedibus in patris Lachesis cum stamina rupit,
Et jussit gelidae mortis adire domos.
Exieratque annus millesimus & duodenus,
Supra sexcentos, horaq noctis erat.

Jam decima octava luce incedebat & ipse,
Martius, atque suum conficiebat iter.
Mortuus huic tumbae quando est illatus, & hocce
Sub saxo uxoris prolis & ossa tenet.
Judiciiq die cum prole & conjuge inoptat
Surgere humo vitae compos & esse polo


De volledige vertaling is nog niet beschikbaar, maar in het lijvige boek van Reinder Politiek "De Laurentiuskerk van Kimswerd, een pronkstuk" staat het volgende:

p.202:
"De grote vraag blijft: waar is Epo van Heemstra gebleven. In zijn Epicedium, zijn levensverhaal, dat op een bord rechts van de familiebank hangt , staat duidelijk geschreven, dat hij op 18 maart 1612 in het familiegraf naast zijn vrouw en kind in de grafkelder is ingelaten. Vreemd is wel dat hij al op 24 december 1611 stierf. Wat is er in werkelijkheid met hem in de tussentijd gebeurd? Zij zijn bijna drie maanden met hem onderweg geweest. In die tijd een grote opgaaf! Evenwel, vermeldt Ida [van Tiara (RM)] in haar testament, dat zij na haar dood naast haar moeder en grootmoeder wil liggen! Dus toen was Epo al niet meer in de grafkelder aanwezig. Zijn grafkist is hier wel gekomen, maar is het wel zeker dat zijn lichaam daarin lag? Dat zal voor ons altijd wel een mysterie blijven."


Politiek beschikt dus over de vertaling en vermeld dat Epo zo'n drie maanden later werd bijgezet. Onmogelijk is dit niet, omdat het verhaal gaat dat Epo overleden in de strijd is overleden. Wellicht bevond hij zich destijds ver weg van Kimswerd, waardoor het terugbrengen van lichamen veel tijd en moeite in beslag nam. Zo zat er tussen overlijden en bijzetting van de Friese stadhouder een half jaar!
En dat Ida van Tiara in haar testament vermeld dat ze bij haar moeder en grootmoeder wil liggen, zegt m.i. nog niet dat Epe daar toen al niet meer aanwezig was. Feit is wel dat zijn restanten er inderdaad nu niet meer liggen.

Familieleden in het leger
  • Ebel haar oom Ulbe van Heemstra (ong. 1550->1588) was officier en werd gevangen genomen bij de Slag bij Boksum in 1586.
  • Epe zijn neef Johannes van Heemstra (>1581->1625) was kapitein
  • Epe zijn neef Feye van Heemstra (1606-1636) was luitenant
  • De zoon van bovengenoemde Feye, Feye Feyes van Heemstra (1630-1690), was kapitein en kolonel.
    Hij huwde Tjits van Aysma, dochter van kolonel Schelte van Aysma.
  • De schoonzoon van Epe en Ebel, Johannes van Tiara (ong. 1600-1636) was vaandrig.
Vaandel
niet bekend

Compagnie nr. ?
* Epe van Heemstra (*1575 -U1611)
* Kapitein van 1601-1611
* Voorganger: ?
* Opvolger: ?
* Hoogste militaire functie: kapitein
* Woonplaats: Kimswerd
 

 Samen met Jeroen Punt (NMM) proberen we de lijsten van Friese compagnies zoveel mogelijk te reconstrueren.

Gepost door op Geen opmerkingen:
Labels: , , , , , , , , , ,
Abonneren op: Posts (Atom)

Zoeken in deze blog