Blog van André: januari 2021

vrijdag 29 januari 2021

De kerk van Pingjum: raam, memoriebord en wapenbord

De huidige kerk te Pingjum is grotendeels het resultaat van de herbouw uit 1758/1759, ook al stond er als sinds de 13e eeuw een tufstenen kerk.

Momenteel wordt de kerk gerestaureerd, waardoor we even een kijkje in de kerk konden nemen.

De Victoriuskerk te Pingjum

Gebrandschilderd raam

De Hervormde kerk van Pingjum herbergt, zoals veel Friese kerken, een interessant verleden.
Zo blijkt de kerk een fraai gebrandschilderd raam te hebben gehad.
Hiervan hadden we weinig vanaf geweten, zij het dat er in de collectie van het Fries Museum een mooie tekening van bewaard is gebleven.

Het raam is ontworpen en gemaakt in 1759, aan het einde van de zogenaamde 'rococo' periode oftewel Lodewijk XV stijl.
Waarschijnlijk heeft glasschilder Thomas Gonggrijp het kunstwerk gemaakt.
De naam 'rococo' is overigens afgeleid van het Franse 'rocaille', wat weer betekent 'rots en schelpen', dus een decoratieve stijl.

Het was eeuwenlang gebruikelijk dat overheidsinstanties en rijke personen ramen sponsorden van een nieuwe of verbouwde kerk.
Omdat de kerk van Pingjum in 1759 'herbouwt' is, kwam dus ook hier zo'n mooi nieuw raam in.
Van het raam is anno 2021 overigens niets meer te zien.

Tekening van glasinloodraam kerk Pingjum

De sponsoren van dit raam zijn bekend doordat bij de tekening ook de volledige tekst bewaard is gebleven.
Dit is als volgt:

Den w.e.g. heer Ernst Willem van Wydenbrugh, raad van 't edelmogende college der admiraliteit van Friesland, mitsgaders gecommitteerde staat van Friesland en wegens de staat van gemelde provincie gecommitteerde tot demonstering ... en de weledelgebooren vrouwe Louiza van Wydenbrugh, geb. Assenborgh

Tjepke Gratama coopman en Henderina Donker egtelieden tot Harlingen 1759

Er staan dus maar liefst vier namen met wapens op, welke we hieronder gaan beschrijven.

Wiedenbrugh-Assenborgh
In het bovenste gedeelte staan de wapens van Wiedenbrugh en Assenborgh.
Het gaat hier allereerst om Ernst Willem van Wiedenbrugh, gedoopt 13 november 1731 te Harlingen.

Zijn ouders waren Pieter Berend van Wiedenbrugh en Amadea Sophia van Wiedenbrugh.
Zij waren volle neef en nicht van elkaar en woonden te Harlingen in een mooie stadsstate.
Hiervan is nog een tekening bewaard gebleven, gemaakt door Jacobus Stellingwerf in 1723.
Overigens is de kans dus groot dat Ernst Willem in deze state is geboren.

Tekening van J. Stellingwerf uit 1723.
De tekst op de tekening is als volgt:
't huis van den heere Pieter Wiedenbroek, secretaris der Admiraliteit binnen Harlingen, 1723

Pieter Berend was dus in dat jaar secretaris van de Admiraliteit van Harlingen.
Het Wiedenbrugh familiewapen staat ook op de site van CBG familiewapens

De omschrijving ervan is:
Wapen: in zilver twee verkorte breedarmige zwarte kruisjes, gepunt in de hoeken, boven elkaar.

Wapen Wiedenbrugh
(CBG familiewapens)

De kerkelijke ondertrouw met Louisa Assenborgh was op 6 november 1756 te Harlingen.
Louisa was een dochter van Louis Assenborgh en Hendrietta Catharina Momber.
Helaas heb ik haar wapen nog niet ergens anders aangetroffen, maar op de afbeelding is duidelijk een kasteel tegen een rode achtergrond te zien.
De blauwe voorgrond lijkt water te zijn.

Bovenste detail van het glasinloodraam.

Ernst Willem van Wiedenburgh woonde dus te Harlingen, mogelijk weer in het huis van zijn vader, waarvan immers de afbeelding bewaard is gebleven.
Hij was grietman en dijkgraaf van Hemelumer Oldeferd van 1765-1779, maar ook was hij Raad en advocaat-fiscaal van de Admiraliteit te Harlingen.

Onderste gedeelte van het glasinloodraam

Gratama-Donker
Het onderste gedeelte van het raam is gevuld met de wapens en namen van Tjepke van Gratama en zijn vrouw Rinske Jans Donker.
Tjepke is in 1724 geboren te Harlingen in Grettingaburen, als zoon van koopman en steenbakker Seerp Tjepkes Gratama en Aukje Simens Redsma.
Het lijkt duidelijk dat de achternaam Gratama dus afgeleid is van Grettinga(buren).

Grettingaburen was inderdaad een belangrijke buurt, net buiten de oude stadsgracht van Harlingen.
Hier lag voorheen de belangrijke Gratinga State, waar de adellijke familie Gratinga op resideerde.

gevelsteen met opschrift 'Grettinga Buiert'
Het is afkomstig uit een herberg die in de 18e eeuw in de buurt Gratingaburen stond.
Hier stond weleer de Gratinga State.

Opvallend is dus dat deze nieuwe familie Gratama een wapen had aangenomen, waarin een stadspoort is afgebeeld.

Mogelijk een verwijzing naar één van de Harlinger stadspoorten die in die tijd nog aanwezig waren.
Ook is de achternaam Gratama dus indirect weer afgeleid van de adellijke familienaam Gratinga.

Familiewapen Gratama
(CBG Familiewapens)

Het wapen van zijn vrouw Rinske Donker bestaat, net als de meeste Friese wapens, uit twee gedeeltes. Links de Friese halve adelaar en rechts lijkt een zogenaamd huismerk, meestal bestaande uit een aantal lijnen.

Het is onbekend waarom de adellijke familie Wiedenbrugh en de rijke boerenfamilie Gratama gezamenlijk een raam betaalden voor de kerk van Pingjum.
Beide families woonden in Harlingen en zullen daar naar de kerk zijn gegaan.
Wel is duidelijk het standsverschil te zien, omdat het adellijke Wiedenbrugh wapen bovenaan is afgebeeld en tevens onder een mooiere kroon.

De beide families deden echter wel zaken met elkaar, want in 1768 kocht Tjepke Gratama een grote boerderij in Nieuwebildtzijl van Ernst Willem van Wiedenbrugh.

Tot slot was ook de bekende Friese cabaratier Rients Gratama (1932-2017) in Pingjum geboren. Hij was een rechtstreekse nakomeling van Tjepke en zijn familie woonde dus honderden jaren lang in Pingjum.

Memoriebord
In de kerk is ook een fraai houten memoriebord bewaard gebleven, welke dezelfde herbouw van de kerk memoreert.
Hierop staan drie wapens afgebeeld:

1. Predikant C.T. Canter Visscher
2. Kerkvoogd W.W. Wiarda
3. Kerkvoogd H.P. Hylarides

Het gaat hier om drie personen die in wel in Pingjum hebben gewoond, die hieronder nader worden beschreven.

Memoriebord uit 1759 in de kerk van Pingjum.

Cornelis Tiberius Canter Visscher (1701-1782) was van 1735-1775 predikant van Pingjum. Hij woonde uiteraard dan in de pastorie van het dorp.
Hij werd in 1735 beroepen van Parrega en deed op 17 juni van dat jaar zijn intreerede op de kansel.
Op 14 januari 1725 trouwde hij te Parrega met Sytske Dijkland.
Op 27 december 1782 overlijdt hij te Makkum.
Uit hun huwelijk stamt o.a. Tammerus Canter Visscher (1729-1778), die opperkoopman van de VOC zou worden.
Zijn dubbele achternaam had hij aan zijn ouders te danken: Tammerus Visscher en Machtelt Canter.

Familiewapen Canter Visscher
Memoriebord in kerk Pingjum uit 1759
Het gaat hier om predikant Cornelis Tiberius Canter Visscher (1701-1782)

Onder het wapen van de cominee staan de namen en wapens van de twee kerkvoogden die Pingjum in 1759 had.

Links die van Wierd Wynses Wiarda (ong. 1710-1783).
Hij trouwde op 13 april 1755 te Pingjum met Aukjen Pieters Hibma, die overigens al weduwe was van Lammert Petrus Hilarides (1708-<1750)
Wierd was dus in 1759 kerkvoogd te Pingjum.
Zijn achternaam is identiek aan de adellijke familie Wiarda uit Goutum, maar is daar toch geen familie van.
Ook heeft deze familie het voorvoegsel 'van' niet gebruikt voorzover bekend.
Hij had dezelfde voornaam als zijn grootvader en deze naam Wierd zal verlatiniseerd zijn naar Wiarda.
Overigens is wel bijzonder dat het wapen van deze familie Wiarda ook een zwaan in het wapen had, net als bij het adellijke Wiarda-wapen.
Wel is de jachthond eronder dan weer een duidelijk verschil t.o.v. de adellijke familie.

Familiewapen van kerkvoogd Wierd Wynses Wiarda (ong. 1710-1783)
Wapenbord uit 1759 in de kerk van Pingjum

Familiewapen van de adellijke familie Wiarda uit Goutum.
(CBG familiewapens)

Familiewapen Wiarda
(Stamboek van den Frieschen Adel)

Een ander aanwijzing dat het hier om een zogenaamde eigenerfde familie Wiarda gaat, is de keuze voor huwelijkspartners.
Hierbij gaat het met name om niet-adellijke personen uit de zogenaamde 'eigenerfde' laag.

Wel is er een mooi schilderij bekend van het gezin van Abel Wierds Wiarda (1724-1790) gehuwd met Antje Sjoerds Hoitinga.
Zijn zus trouwde met Pieter Lammerts Hilarides (1738-1814), die weer een zoon was van bovengenoemde Lammert Pieters Hilarides.

Familieportret van Abel Wierds Wiarda en Antje Sjoerds Hoitinga.
Geschilderd in 1769, anoniem.

Hein Pieters Hilarides
De tweede kerkvoogd van Pingjum was Hein Pieters Hilarides (1722-1769).
Hij was een zoon van Pieter Hylkes Hilarides en Grietje Heins Harda.
Hein was weer een halfbroer van bovengenoemde Lammert Pieters Hilarides.

Op 30 april 1769 trouwde Hein met Antje Jans Bangma (1725-?)
Zijn vrouw Grietje was een dochter van Jan Oedses Bangma,, die schoolmeester en dorpsrechter van Pingjum was.
De familie Bangma was overigens al sinds de 16e eeuw een belangrijke familie in Pingjum.

Familiewapen van kerkvoogd Hein Pieters Hilarides (1722-1769).

Wapenbord thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg
In de kerk is ook nog een oud, maar aan restauratie toe zijnde houten wapenbord bewaard gebleven.
Het gaat hier om een gecombineerd wapen van de familie Thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg en Van Gendt.
Het Schwartzenberg wapen heeft acht verticale vlakken en het Gendt wapen heeft een rode balk in het midden met vier rode kruizen.
Verder zijn boven de wapens heel opvallend de beide helmtekens aangebracht.
Die van Schwartzenberg in de vorm van een mannenborstbeeld met bovenop een aantal struisveren. Het Van Gendt wapen bestond uit een zittende hond.

Deze namen-combinatie komt alleen voor met Michael Onuphrius thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg (1695-1758), die in juni 1726 trouwde met Margaretha Maria van Gendt (1707-1766).
Michael was grietman van Dantumadeel en woonde op het schitterende Eysinga State te Rinsumageest, daarom zullen zij geen herenbank in Pingjum hebben gehad.

Hun zoon Wilco baron thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg (1738-1788) werd echter in 1758 grietman van Wonseradeel.
Hij erfde dit ambt min of meer van zijn neef Tjaert van Aylva (1712-1757), die op Wybranda State te Hichtum woonde.
Wilco ging overigens ook op deze state wonen, aangezien zijn neef ongehuwd was gebleven.

Overigens blijkt uit het kerkeboek dat het geheel in 1764 is gemaakt door de mr. steen- en beeldhouwer Jan van Nijs uit Sneek.
In 2015 maakte Rutmer Mekenkamp uit Kimswerd een bouwhistorisch rapport, waarin hij deze vondst meldde.

“Den 30 Maart aan Jan van Nijs Ter Sake het Snijen van Een wapen en Twe Beelden in de Kerk Per quitantie No 85 118-12"

Het wapenbord hoort dan ook op de herenbank die nu aan de zuidkant van de kerk onder het orgel staat.
Verder horen bij het wapen twee beelden die de hoop en de liefde betekenen.
Beide beelden staan nu op de herenbanken, terwijl het beschreven wapenbord aan de muur hing.

Oude foto van het interieur van de kerk te Pingjum. Tegenover is de Schwartzenberg herenbank te zien.
Hierop zijn het wapen en twee beelden nog in de oorspronkelijke situatie te zien.
(foto: Wikipedia)

Wapenbord Wilco baron thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg in de kerk te Pingjum.

Familiewapen thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg
(Stamboek van den Frieschen Adel)

Familiewapen Van Gendt
(CBG Familiewapens)

Lakzegel met het wapen van Gendt.
Duidelijk is hierop het helmteken in de vorm van een zittende hond te zien.
(foto: CBG familiewapens)

Familiewapen Van Gendt
(Wapenboek Veluwse geslachten)

Situatie voor de restauratie van 2011.
De twee herenbanken staan tegen de achterwand van de kerk onder het orgel.
Op beide herenbanken staat een beeld.
(foto: RCE beeldbank)

de twee beelden op de herenbanken in de kerk te Pingjum.
Boven 'geloof' en onder de 'liefde'.

Bronnen:
http://users.bart.nl/~kdankert/halfweg.html
http://www.victoriuskerkpingjum.nl/
https://beeldschrift.nl/PRO/api/file/saft/c275c54299e8ae3842480810a9190518/
https://cbgfamiliewapens.nl/
https://collectie.friesmuseum.nl/
http://buwalda.blogspot.com/2021/01/twee-burmania-bijdrages-in-album.html
https://nl.wikipedia.org/wiki/Rients_Gratama
https://antonzeven.nl/wp-content/uploads/2020/04/WAPENBOEK-VERENIGING-VELUWSE-GESLACHTEN-april-2020-gecomprimeerd.pdf
http://victoriuskerkpingjum.nl/wp-content/uploads/2018/2015%2002%20Bouwhistorische%20opname%20d%20d%20%2016-09-2015.pdf
https://nl.wikipedia.org/wiki/Victoriuskerk

dinsdag 12 januari 2021

Feytsma State te Huizum

De adellijke familie Feytsma heeft verschillende states gehad in Huizum, Hallum en Deinum.

Die van Huizum is echter het stamhuis, want reeds in 1451 woonde stamvader Jelger Feytsma op Feytsma State aldaar.

In 1498 werd de state door vetkopers uit Leeuwarden verwoest.
In 1596 werd er een nieuw hoofdgebouw neergezet, volgens de zichtbare muurankers met dit jaartal op de tekening van Stellingwerf.

De state werd later ook wel 'Old Feytsma' genoemd, maar ook Bootsma State, naar de latere eigenaren.

Het was al met al een groot gebouw, waarbij te zien is dat men eerst door het poortgebouw moest gaan.
Vervolgens kwam je op een omgracht voorterrein. Vanuit daar kon je via een bruggetje over de slotgracht gaan naar het hoofdgebouw.
Boven de ingang is nog een wapenschild te zien en aan de zijkant staat in muurankers het jaartal 1596 vermeld.
Achter het hoofdgebouw staat een nog groter gebouw met windvanen op het dak.

Feytsma State, onder Huizum behoort den secretaris Dotinga, 1722
Tekening door J. Stellingwerf, 1722
(Fries Museum, LET OP: daar foutief vermeld als Dijxtra State)

Omgeving Huizum op de Schotanusatlas uit 1718
Oostelijk van het dorp ligt Feytsma State, iets verder dan Abbinga State.

familiewapen Feytsma (Stamboek van den Frieschen Adel).
Het wapen heeft een opvallende pauw als helmteken.

De state is lang in het bezit geweest van personen met de voornaam Jelger.

Het lijkt er sterk op dat de voornaam een belangrijke reden was om de state te kunnen erven.

Op 14 december 1661 ondertrouwden te Groningen joncker Hayo van Ringia en Juff. Machtelt Elisabeth van Ackema.
Een mooie vondst was dat de schrijver erbij schreef waar Hayo woonde, namelijk 'op out Feitsma anders Jollinga tot Husum'.
'Out Feytsma' lijkt wel duidelijk, maar de naam Jollinga is wel opvallend en mij verder niet bekend.

Hayo van Rinia was later kapitein, vermoedelijk in een Gronings regiment omdat ik hem niet ben tegengekomen in de benoemingen binnen het Friese Nassause Regiment.
Daarbij kwam zijn vrouw uit de provincie Groningen.

ondertrouwakte dd 14-12-1661 te Groningen, van Hayo van Ringia en Machtelt Elisabeth van Ackema.

Rinia of zijn ergenaam zal de state buiten de familie verkocht hebben aan Tjerck Tjaards Poppinga.
Hij was predikant te Pietersbierum en zal na zijn emiraat zijn verhuisd naar Huizum.
De dominee was niet van adel, maar wel flink vermogend, want staat bij de hoogst aangeslagenen van de grietenij Achtkarspelen in 1697.

Overigens in ditzelfde jaar wordt Meinardus Doting (1674-1738) de eigenaar van Feytsma State.
Hij kocht het het samen met zijn zwager Taco Buma, gehuwd met zijn zus Titia Doting.
Meinardus was secretaris van Leeuwarden en gehuwd met Sara Acronius, ook een rijke eigenerfde familie.
In 1722 was 'secretaris Dotinga' volgens de tekening van J. Stellingwerf nog steeds eigenaar.

Niet veel later zal de state zijn veranderd in een boerderij; het lot van de meeste Friese states.

Portret, mogelijk van de familie Meinerdus Doting en zijn vrouw Sara Acronius
Toegeschreven aan Bernardus van Schijndel, gedateerd 1675-1699.
(Volgens RKD.nl is het de familie Doting, volgens het Fries Museum een onbekende familie)

Jaartal	Bewoners/eigenaren	Overige
ong. 1450	Jelger Feytsma + Tieth van Oenema
ong. 1475	Hessel Jelgers van Feytsma + His Gerroltsdr. van Herema	zoon van Jelger. begraven te Huizum In 1498 werd de state verwoest door de vetkoperse Leeuwarders.
ong. 1515	Jelger Hessels van Feytsma + Claer van Eminga	zoon van Hessel.
ong. 1550-1585	Hessel Jelgers van Feytsma + 1. Bauck Galesdr. van Galama 2. Habel van Offenhusen	zoon van Jelger. Hessel overleed 1585 In 1596 werd het hoofdgebouw gebouwd, zie muurankers op tekening.
ong. 1600-<1623	Jelger Abbes van Bootsma + 1. Jants van Heemstra 2. Eets Wytzes van Feytsma	Jelger zoon van Alydt Jelgersd. van Feytsma. Eets is van de 'Wirdum tak', zij woonde als weduwe te Huizum.
	-	mogelijk hebben hun kinderen hier nog een poosje gewoond
ong. 1660	Haye Hayes van Rinia + Machteld Elisabeth van Accama	zijn overgrootmoeder was Tieth Jelgers van Feytsma.
>1689-1697	Tjerck Tjaards Poppinga + Antje Haantjes	Hij was emeritus-predikant. Ook wel Tarquinius Poppinga.
1697->1722	Meinderus Doting + Sara Acronius	Eigenaar van Feytsma State te Huizum, volgens tekening J. Stellingwerf.
Vervangen in de eerste helft van de 17e eeuw door een boerderij

Links:

States en kastelen in Friesland en daarbuiten

zaterdag 9 januari 2021

Siccama State te Lions

Bij het kleine dorpje Lions lagen vroeger twee states: Siccama en Herema.

Hiervan is van beide states slechts weinig bekend v.w.b. de bewoners en eigenaren.
Ze zijn waarschijnlijk dan ook beide niet eeuwenlang bewoond door adellijke bewoners.

In het Genealogysk Jierboekje uit 1970 schreef Douwe Jan van der Meer nog een interessant artikel over de twee states.

Jaartal	Namen	Overige
ong. 1600-ong. 1629	Saecke Tjepckes van Siccama + 1) Romck van Mellinga 2) Feth van Hania	Eigenaren waren Saecke, Sytske en Yge Tjepckes van Siccama
<1640-1675	vermoedelijk waren de boeren die de boerderij huurden vanaf nu ook de bewoners.	Lucia Saeckesdr. van Siccama is helemaal eigenaar Zij was gehuwd met Saecke Fockens.
>1675-?		Anna van Kinnema, weduwe van Martinus Saeckes Fockens

kaartje omgeving Lions, met daarop de Siccama State en de Herema State
(uit: Genelogysk Jierboekje, 1970, door D.J. van der Meer)

Omgeving Lions op de Schotanusatlas uit 1718
Siccama State is daarbij afgebeeld oostelijk van de kerk, helaas zonder naam vermeld.

in de kerk van Lions ligt nog de grafzerken van Saecke van Siccama, zijn eerste vrouw Romck van Mellinga en zijn tweede vrouw Feth van Hania.
(foto: Hessel de Walle)

Eiken huwelijkskast
In 2012 werd via Christies een Friese eiken huwelijkskast geveild.
Dit bleek (achteraf) de kast van Saecke van Siccama en Feth van Hania te zijn.
Zij zijn omstreeks 1610 getrouwd en woonden dus op Siccama State te Lions.

Op de deurpanelen zijn de wapens van de wederzijdse ouders aangebracht.
Dit zijn dus Tjepcke van Siccama-Jel van Sixma en Dye Gales van Hania en Sjucke Tietes van Hettinga.

Huwelijkskast Siccama-Hania

Familiewapens op Friese eiken huwelijkskast uit ong. 1610 van Saecke Tjepckes van Siccama en zijn vrouw Feth van Hania.
Links: Siccama-Sixma en rechts: Hania-Hettinga

Rouwbord
In de kerk van Nuis hangt nog een rouwbord van Lucia van Siccama (1602-1675), afkomstig uit de kerk van Beetsterzwaag.
Zij is dus waarschijnlijk geboren op Siccama State te Lions, als dochter van Saecke van Siccama.
Op haar rouwbord staat ook de korenschoof weer trots afgebeeld.
Het andere gedeelte met de eikels is het wapen van haar man Saecke Fockens.

Rouwbord van Lucia van Siccama (1602-1675) uit de kerk van Beetsterzwaag, nu in kerk Nuis.

Siccama wapen

Familiewapen Siccama (CBG familiewapens)

Dit wapen van Siccama is dus gedeeld: 1. de Friese halve adelaar en 2: een korenschoof op een blauw veld.

Sate Sprong
In de sate 'Sprong' te Oosterlittens zit nog een prachtige wapensteen van het echtpaar Sjoerd Sprong en Sytske van Siccama.
Zij was weer een zus van Saecke van Siccama.

Wapensteen te Oosterlittens, waarschijnlijk van Sjoerd Sprong en Sytske Siccama
(foto: Maikel Galama)

Varia:
Ook het dorpswapen van Lions is ontleend aan de Siccama State.
Ze hebben dus de korenschoof uit het Siccama wapen overgenomen.

dorpswapen Lions, ontleend aan de Siccama State aldaar.
(www.wikipedia.nl)

Bronnen:

https://www.fryske-akademy.nl/fileadmin/inhoud/beelden/homepage/Kennis/Gen_Jierboek/GJ_1970.pdf
http://www.walmar.nl/inscripties.asp?
https://twitter.com/sneuperdokkum/status/1344058462003752960
L. Van Aalst & A. Hofstede, Noord-Nederlandse meubelen van renaissance tot vroeg barok 1550-1670, Houten 2011, p. 247-250, no. 8

States en kastelen in Friesland en daarbuiten

dinsdag 5 januari 2021

Twee Burmania bijdrages in Album Amicorum van Seino Mulert

In de Koninklijke Bibliotheek wordt één van de oudste Alba Amicorum van Nederland bewaard, namelijk die van de edelman Seino Mulert. Hij was afkomstig uit Hardenberg in Overijssel en had het landgoed Roessinck.

Hierin zitten zo'n 90 bijdrages van kennissen en vrienden van Seino.
Het album komt uit 1561/1562 en in 1563 begonnen de bijdrages in het Album vanuit universiteitsstad Douai.

Via het twitter-account van Jeroen Vandommele, conservator van de Koninklijke Bibliotheek, wordt dagelijks hulp ingeroepen om deze namen te herkennen.

Via @supersneuper kwam nu de bijdrage van een Burmania in beeld.
Al snel was duidelijk dat hier niet het bekende Burmania wapen bij stond geschilderd, welke altijd snel herkenbaar is.

Burmania wapen
(Stamboek van den Frieschen Adel)

Gelukkig staat de naam van de bijdrager er wel onder bij geschreven: het gaat hier om Upco van Burmania.
Er staat voluit 'Upco Burmania friso', dus dat hij afkomstig was uit Friesland.
Die toevoeging was handig om aan te geven waar je vandaan kwam.

Bijdrage van Upcke van Burmania in het Album Amicorum
(KB)

Het mooi ingekleurde wapen staat, niet toevallig!, naast een pagina met een roos.

Datum is mogelijk: X.1.5.7.4.6.5.X
Dit lijkt mij dan 5 juni 1574 te zijn.
Upcke was overigens op 26-5-1567 student te Keulen en op 20-6-1560 ingeschreven als student te Freiburg.

Boven het wapen staat de latijnse tekst: 'qui stas vide ne cadas' (wie staat, pas op dat u niet valt)

Het wapen blijkt dus opvallend genoeg die van Gratinga te zijn.

Familiewapen Gratinga
(Stamboek van den Frieschen Adel)

Het Gratinga wapen is gedeeld, met boven de wassenaar met twee sterren (er boven of er naast) op een blauw veld en onder de roos in een rood veld.
In het Album Amirocum is weliswaar een iets andere versie te zien, maar dat is geen belangrijke wijziging. Volgens goed gebruik werd vaak de halve Friese adelaar nog toegevoegd.
Het helmteken is wel weer identiek, namelijk een vogel met een klavertje drie in de bek.

Gratinga
De familie Burmania heeft een hele oude band met de naam Gratinga.
Reeds in 1453 verkreeg Upcke Riencks de state Gratinga te Almenum bij Harlingen.

Zijn zoon Rienck Upckes van Burmania, die in 1494 testeerde, was de volgende eigenaar van Gratinga State. Hij woonde in die tijd op het Burmaniahuis te Leeuwarden en was ook bekend als Rienck van Gratinga.

Hierna werd die zijn zoon Bocke Riencks van Burmania (ong. 1470-1556) eigenaar van de state. Deze Bocke noemde zich hierdoor ook wel Bocke van Gratinga.

Ook zijn zoon dr. Rienck Bockes van Burmania (ong. 1510-1563) voerde het Gratinga wapen.
Hij was grietman van Leeuwarderadeel en gehuwd met Deytzen van Unema uit Blija.

Upcke Riencks van Burmania (ong. 1550-?) was zijn zoon en hij huwde Sytske van Eelsma, ongetwijfeld familie van de bekende watergeus Jelle van Eelsma.
Upcke werd grietman van Langewold en ook van hem weten we dat hij het Gratinga wapen voerde, omdat hij daarmee in 1568 zijn oom Doecke van Martena machtigde de state te Techum in Goutum te verkopen.

Het was dus deze Upcke, oftewel Upco in het latijns, die zijn bijdrage gaf aan het Album Amicorum van Seino Mulert.

Door deze oude band is het dus te verklaren dat Upcke van Burmania zijn bijdrage versierde met het Gratinga wapen, welke hij voerde.

Nog een Burmania bijdrage
Overigens is één pagina eerder ook de bijdrage van zijn broer te zien!
Hier zien we namelijk het handschrift van Johan van Burmania (ong. 1540-1570) en later gehuwd met Jel van Glins. Deze Johan, ook wel Johannes, was in aug. 1562 student te Leuven, dus qua tijd klopt dit mooi, want zijn bijdrage dateert van 7 november 1565.

NB: Voor het jaartal staat 'Avarici Biturigum' te staan, wat Bourges in Frankrijk betekent.
(vriendelijke opmerking van Klaas van der Hoek)

Bijdrage van Johan van Burmania in het Album Amicorum
(KB)

De latijnse tekst is volgens de bovengenoemde Klaas van der Hoek:

Tempora Tempore Tempera (tijd heelt alle wonden)

Nobili ac erudito Viro
D. Zenoni a Mulert
haec in perpetuum
amicitiae signum scripsit
Joannes Burmannia.
7. nouemb. Auarici
Biturigum. ao 1565.

Gratinga State

De familie Gratinga woonde dus te Almenum, wat officieel in 1563 een buurtschap van de stad Harlingen werd. Op de zogenaamde Schotanusatlas uit 1718 staat Gratinga Buiren oostelijk van de stad vermeld, ongeveer waar nu het Oude Jaagpad is.

Harlingen op de Schotanusatlas uit 1718

Oude gevelsteen 'Grettinga Buiert' uit voormalige 18e eeuwse herberg in de Gratingaburen te Harlingen.
Nu ingemetseld bij het Hannemahuis aldaar.

Portret Upcke van Burmania
Tot slot is er nog een portret bekend van dr. Upcke Riencks van Burmania (overleden 1557), die Raadsheer in het Hof van Friesland was. Hij was een broer van bovengenoemde Bocke Riencks van Burmania en zoon van Rienck Upckes van Burmania en Eeck van Hania.
De wapens van deze beide ouders staan afgebeeld op zijn portret.
Opnieuw dus het Gratinga wapen, aan de linkerzijde.
Rechts zien we het oude Burmania wapen, met slechts een 'gesteelde' klaver.
Ook hier zien we een opvallende 'wapenverwisseling', want die Eeck van was een dochter van Tjaert van Hania en Bauck van Burmania. Eeck nam dus vermoedelijk het wapen van haar moeder over.

Portret van Upcke van Burmania (overleden 1557)
(RKD.nl)

Van de familie Gratinga zijn overigens ook nog twee portretten bewaard gebleven.
Eigenlijk zijn het Burmania's, maar omdat Sicke Bockes van Burmania (ong. 1490-1538) zich Sicke van Gratinga noemde, werden het dus Gratinga's.

Uit zijn derde huwelijk met Popck van Bonga, werd in 1529 Rienck Sickes van Gratinga geboren.
Deze trouwde met Catharina van Aesgema.
Uit dit huwelijk werd ong. 1565 Rinthje van Gratinga geboren. Zij trouwde ong. 1590 met de hoge officier Juw van Eysinga.

Portret van Rinthje van Gratinga (overl. 1613)
RKD.nl

Verder was er nog een broer van bovengenoemde Rienck van Gratinga, genaamd Ocke van Gratinga (geboren 1533). Ook hij voert uiteraard het Gratinga wapen van zijn vader, die bovenaan op het portret is afgebeeld. Het vrouwenwapen is helaas niet goed te zien, maar zou die van Bonga moeten zijn.

Portret van Ocke van Gratinga (geb. 1533)
(Fries Museum)

States en kastelen in Friesland en daarbuiten

Links:

Meer lezen »

zaterdag 2 januari 2021

Portret van echtpaar Frittema-Donia of Frittema-Sjaerda ?

De adellijke familie Frittema is afkomstig uit de provincie Groningen die hun heerd 'Fritemahuis' of Fritemaheerd in Oldehove had. Het werd daar al in 1453 genoemd.
Ivo van Frittema was in 1516 grietman van het voormalige eiland Humsterland.

Portret uit ong. 1530 van Ivo van Frittema en zijn vrouw Tjaerteke van Donia ?

Omstreeks 1520 trouwde hij met de Friezin Tjaerteke van Donia, dochter van grietman Louw van Donia en Catharina van Harinxma.

Hun dochter Luts van Frittema (ong. 1525-1608) trouwde met de substituut-grietman van Wonseradeel Douwe van Herema. Hun wapens stonden tot 1987 afgebeeld op een muurschildering in de Martinikerk te Bolsward.

Namen en wapens in de Martinikerk van Bolsward van Douwe van Herema en Luts van Frittema

Uit dit huwelijk werd omstreeks 1555 Tjaert van Herema geboren, die met Aef van Ubbena trouwde. Tjaert was overste in het Spaanse regiment en woonde op de Tammingaborg te Hornhuizen.

Hun dochter Ave van Herema werd omstreeks 1590 geboren en trouwde ong. 1614 met Nicolaas Biese.
Deze Nicolaas stamde uit een Gents geslacht.
Zijn gelijknamige grootvader was overigens al in het bezit van een 'getijdenboekje', gemaakt in 1502 te Gent.

In dit exemplaar, wat in 2013 via Christies werd geveild, staan de kwartierwapens van het echtpaar Biese-Herema ingetekend.

Kwartierstaat met wapens Nicolaas Biese en zijn vrouw Ave van Herema
(getijdenboekje uit 1502, Gent)

Wapens Frittema en Donia, detail van kwartierstaat Biese-Herema
(getijdenboekje uit 1502 Gent)

De overgrootouders van Ave van Herema waren Ivo van Frittema en zijn vrouw Tjaerteke van Donia.
Haar wapen is hier het Donia wapen met de zilveren maan

De beschrijving hiervan volgens het CBG:
in blauw rechts een omgewende zilveren wassenaar, vergezeld links van een gouden lelie, een zilveren ster en een gouden eikel met de steel omlaag, boven elkaar.

Ook de vader van deze Tjaerteke, Louw van Donia, voerde dit wapen, welke totaal anders was dan het traditionele Donia wapen: een leeuw.
Reden hiervan zal in het feit liggen dat deze Louw eigenlijk een Ockinga was. Zijn moeder en grootvader waren Donia's en via testament werd hij erfgenaam mits hij de achternaam Donia ging voeren. Dit was overigens niet ongebruikelijk en werd vaker gedaan, vaak om de achternaam voor uitsterven te behoeden.

Mogelijk is het toeval, maar het Ockinga wapen bevat behalve een lelie ook twee sterren. In dit nieuwe Donia wapen zijn immers ook weer een lelie en een ster opgenomen.

Ook op het wapenbord van Sjuck van Sternsee, die overleed in 1676, zijn de wapens van Louw van Donia en zijn vrouw Catharina van Harinxma opgenomen.

Wapens Donia en Harinxma op het rouwbord van Sjuck van Sternsee (overleden 1676)
(Fries Museum)

Hiermee lijkt het dus zeker dat zowel vader Louw Donia als dochter Tjaerteke Donia het hierboven afgebeelde wapen voerde met de halve maan.

Frittema portret
In een boek van Wassenbergh over schilderijen in de 16e eeuw, staat een foto van een portret van twee personen met de wapens erbij afgebeeld.
Volgens het boek moet dit portret uit ong. 1535 dateren.
De afgebeelde personen zijn volgens een artikel van kenner Redmer Alma Ivo van Frittema en zijn vrouw Tjaerteke van Donia. Qua datering met de leeftijd van de kinderen zou dit prima kunnen.

Alleen het wapen is daarbij wel een spelbreker, want het is immers afwijkend ten opzichte van de kwartierstaat van Ave van Herema.

Portret van Ivo van Frittema en zijn vrouw Tjaerteke van Donia ?

Helaas heb ik te weinig verstand van dateringen van schilderijen, maar mocht het schilderij toch van latere datum kunnen zijn, dan zou het mijns inziens ook zijn zoon Pieter van Frittema kunnen zijn die hier staat afgebeeld.

Deze katholieke Pieter trouwde ong. 1550 met Mary van Sjaerda en Pieter was raadsheer in het Hof van Friesland. Hij overleed 5 juni 1589 te Groningen, omdat hij verbannen was uit Friesland.

Mary was een dochter van Foppe van Sjaerda en zijn 2e vrouw Tryn van Harinxma.

Sjaerda (of: Sjaerdema) wapen
(Stamboek van den Frieschen Adel)

Wapen Harinxma van Hettinga
(Stamboek van den Frieschen Adel)

Het is duidelijk dat het Sjaerda wapen een leeuw voert.
Het Harinxma wapen is complexer, omdat er verschillende zonen andere wapens gingen voeren, voor hun eigen stamreeks.
Tryn haar grootouders waren Tiete van Harinxma en Hylck van Hettinga, afkomstig van IJlst.
Dit wapen lijkt dus bij deze stam te horen. De familie Hettinga voerde overigens het wapen met alleen de drie eikels en het originele Harinxma wapen is dus met de leeuw.

Het allantie-wapen op het Frittema-portret heb ik hieronder wat uitvergroot.

detail van het portret: het alliantiewapen

Frittema wapen
(Stamboek van den Frieschen Adel)

Links is duidelijk het Frittema wapen te zien.

Rechts is vierengedeeld: 1. halve adelaar, 2. een zwarte leeuw 3. een rode leeuw 4. 3 bladerloze eikels. In het schildhart een achtpuntige gouden ster
(beschrijving van de Ned. Leeuw, 1935)

Nu zijn er eigenlijk dus twee mogelijkheden.

Mogelijkheid 1:
Volgens het artikel uit 1935 in de Nederlansche Leeuw gaat het hier om een nieuw Harinxma wapen die Tjaerteke van Donia voerde, omdat haar moeder ook een Harinxma was.
Dit zou dus prima kunnen en de eikels en de 2 leeuwen komen immers voor in het wapen van deze tak van de Harinxma's.
Alleen klopt dan de kwartierstaat van Ave van Herema in het getijdenboekje dus niet. Dat is wel opvallend, maar ook niet onmogelijk. Er zat immers al een flinke tijd tussen Ave en haar verre voorouders.

Mogelijkheid 2:
Een andere verklaring voor het wapen zou m.i. kunnen zijn dat het hier om het wapen van Mary van Sjaerda gaat. De leeuw van Sjaerda staat er immers in en wederom het Harinxma wapen haar wapen is daar dan een combinatie van. Ook dit gebeurde wel vaker.
De datering van het schilderij zal in dit laatste geval dus spelbreker zijn.

Overigens is niet bekend waar het portret nu is. In 1935 was er slechts een foto van het portret, waarvan toen bekend was dat het voorheen in de verzameling zat van Arthur Kay uit Edinburgh.
Mogelijk dat het dus nog ergens in een Schots kasteel hangt?

Update over ander Frittema portret
Tot slot nog een update over onderstaand portret, nu in het Groninger Museum.
Volgens kenner Redmer Alma gaat het hier zeker niet om de familie Ivo van Frittema en zijn vrouw Tjaerteke van Donia!
Deze foto werd recent nog afgedrukt bij een artikel van Hans Mol in het blad van Alde Fryske Tsjerken.

Portret in collectie Groninger museum, officieel nog van het gezin van Ivo van Frittema en zijn vrouw Tjaerteke van Donia.

Links:

http://www.simonwierstra.nl/FRITTEMA.htm
http://www.redmeralma.nl/pdfs/Adel%20in%20het%20Westerkwartier%20in%20de%20late%20Middeleeuwen%20(2005).pdf
http://www.walmar.nl/wapens.asp
https://collectie.groningermuseum.nl/Details/fullCatalogue/200022088
'Supersneuper' Hans Zijlstra ontdekte recent de veiling van dit getijdenboekje uit 2013.

Blog van André

vrijdag 29 januari 2021

De kerk van Pingjum: raam, memoriebord en wapenbord

dinsdag 12 januari 2021

Feytsma State te Huizum

zaterdag 9 januari 2021

Siccama State te Lions

dinsdag 5 januari 2021

Twee Burmania bijdrages in Album Amicorum van Seino Mulert

zaterdag 2 januari 2021

Portret van echtpaar Frittema-Donia of Frittema-Sjaerda ?

Blogarchief

Over mij

Zoeken in deze blog