Friese kapiteins (54) : Tjaard Tjebbes Hobbema
In deze serie worden de Friese kapiteins behandeld, die in de 16e en 17e
eeuw in het 'Friesche Nassause Regiment' dienden.
Het is een lange rij van
vooral adellijke officiers, van wie meestal nog niet eerder een minibiografie is
verschenen.
Achtergrond
Van deze familie Hobbema is slechts heel weinig bekend en voor zover bekend
waren ze ook niet van adel maar zogenaamde eigenerfden.
Hun stamhuis met de naam Hobbema Sate (zonder t!), stond in het buurtschap Tibma,
onder Ee
(1)
Verder waren er ooit twee Hobbema States, namelijk te Lollum en de bekendere
te Dronrijp,
waarvan onbekend is of er een relatie met bovengenoemde sate is.
Tjaerd Tjebbes Hobbema werd omstreeks 1550 geboren, maar zijn ouders zijn helaas
niet bekend.
In de archieven komen we overigens telkens Tjaerd Tjebbes
(2)
tegen, behalve bij zijn huwelijk met Catharina, waar zijn achternaam genoteerd
staat.
Verder wordt de achternaam bij nazaten ook wel als Hobma geschreven.
Omstreeks 1575 trouwde Tjaerd
(1) met Tjal
Doedesdr. van Siercksma
(3), waaruit vermoedelijk vijf
kinderen werden geboren: Tiebbe, Otto, Doetke, Sjouckien en Nicolaus.
Zij was een dochter van Doede van Siercksma en Johanna Rommerts.
Deze Doede was o.a. grietman van Oostdongeradeel van 1570-1581.
Met dit huwelijk was Tjaerd in de bestuurlijke bovenlaag terecht
gekomen van Dokkum.
Zijn vrouw Tjal van Siercksma was vermoedelijk een volle nicht van Rombertus
Siercksma, welke op 20 mei 1600 werd benoemd als secretaris van de admiraliteit.
De voorganger van deze Rombertus was echter Johannes Saeckma, die in 1597
secretaris was geworden als opvolger van Albert Evertszn. Boner.
Deze Johannes was weer gehuwd met de dochter van Albert, Hylck Boner!
Waarschijnlijk woonden Tjaerd en Tjal na hun trouwen in Oosternijkerk.
In 1589 kocht kapitein Tjaerd Tjebbes voor 900 goud-guldens een pand (nr.
B) aan de
Hoogstraat te Dokkum, waar het stadsbestuur zetelde, totdat die verhuisde naar
een vlakbij gelegen groter pand (nr. D).
 |
Met de letter B is het huis aangegeven, welke door Tjaerd Tjebbes werd
aangekocht in 1589.
Pas recent werd ontdekt dat er twee 'olde raedhuisen' zijn geweest.
Tekening met dank aan Historische Vereniging Noordoost-Friesland (www.hvnf.nl) |
Ergens aan het eind van de 16e eeuw zal Tjal zijn overleden. Tjaerd
hertrouwde
(2) met Trijn Cornelis, waar we verder nog niets van weten.
Op 12 juli 1601 huwde Tjaerd te Groningen
(3) met Catharina van Sevenhoven.
Zij was net het jaar daarvoor weduwe geworden van de Friese hopman Assuerus Adriani Crone, waarover in een volgende aflevering meer.
 |
| Huwelijksakte te Groningen van Tijaerdt Tijebbes Hobbema en Catarina dd 12 juli 1601 |
|
Uit de jaarrekening over 1606/1607 van de kloosterontvangsten, blijkt dat Tjaard
Tjebbes in Dokkum woonde en zo'n 22 pondematen land pachtte dat voorheen van de
Dokkumer Abdij was.
Bij zijn overlijden blijkt dat Tjaerd ook een huis in Leeuwarden had, omdat dan
de inboedel van zijn
huis wordt opgemaakt.
Hij wordt dan hopman (=kapitein) genoemd en zijn drie huwelijken worden daarbij keurig vermeld.
In het begraafboek van de Galileerkerk te Leeuwarden staat vermeld '
Tyaerdt
Tyebbes, mede hopman onder het Fryesche Regiment', wonende te Leeuwarden,
overleden in januari 1605.
Militaire carrière
Tjaard Tjebbes was zee-kapitein tijdens de opstand tegen de Spanjaarden en
diende onder het Friese Nassause Regiment.
In 1583 is Tjaard door de Friese Staten benoemd tot kapitein op een
oorlogsschip.
In een Duitstalig boek wordt hij consequent
admiraal genoemd, maar
overige bronnen spreken telkens van kapitein of hopman.
Op 6 februari 1605 werd kapitein Tjebbes wegens zijn overlijden opgevolgd
door kapitein Joannis Franssen Adama.
Hieronder worden enkele gebeurtenissen uit de 80-jarige oorlog beschreven, waar Tjaard een rol bij speelde.
* Zoutkamp 1583*
De Spaansgezinde Wijbrand van Roorda
(alias Wybrand
van Goutum!)
voerde het bevel over een schip welke in 1583 voor
Zoutkamp lag.
Dit schip werd hem echter door een list door hopman Tjaerd
Tjebbes ontnomen. Die zond namelijk 9 soldaten, goede zwemmers en grote
waaghalzen, op het schip af en het schip vervolgens meester maakten en
vervolgens ermee wegvoerden. Ze hadden het touw, waarmee het aan de
schanspalen vastlag, losgesneden.
Zij kregen daarom
'goede vereertingenin teken ende loon van stoutmoedicheyt
van den Ghedeputeerde Staten becomen', aldus Pierius Winsemius in zijn 'Chronique'.
 |
| Detail uit de 'Chronique' van Pierius Winsemius. |
Op 6 sept. 1583 schrijft kapitein Tierd Tiebes aan
Gedeputeerde Staten van Friesland dat hij het schip van Wybrant van
Golten, "zin Lang Alyt ofte zin groete jaecht", bij Zoutkamp
veroverd heeft.
*Oterdum 1585*
Vanaf 18 juli 1584 belegerde de Spaanse bevelvoerder Fransicus Verdugo de schans Oterdum.
Deze was sinds 1583 in Staatse handen was gekomen.
 |
Detail van kaart van Groningen en Ommelanden uit 1633, door Janssonius.
Met de rode pijl is Ooterdum aangegeven. |
Tijdens dit beleg van Oterdum overleed de hierboven genoemde Spaansgezinde
kapitein Wybe 'van Goutum' in september 1584. Ook de Heer van Nienoord, Wigbold van Ewsum, was op 9 februari 1584 in Oterdum aan zijn verwondingen overleden, welke hij eind november 1583 had opgelopen tijdens een treffen met Verdugo zijn troepen bij Winschoten.
(4)
Op 2 februari 1585 was er een grote storm en watervloed, waardoor de door de Spaanse troepen gemaakte
schansen en dijk wegspoelden.
Ook kwamen er vele Spaanse belegeraars om, waarna Verdugo besloot het beleg op
te breken.
Het Staatse leger greep deze kans snel aan, om de heerschappij over dit gebied
over te nemen.
In een Duitstalig boek over de Oostfriese handel in die periode, lezen we het
ongeveer het volgende, niet zo objectieve verslag:
Het voert te ver om alle roverijen, etc. te vertellen.
Het volgende voorbeeld
geeft goed aan hoe de toestand op de Eems was.
Admiraal Tjaard Tjebbes was daarbij niet beter dan de andere kapiteins. Ze
hielden zich vooral bezig met vrouwen en feesten.
Tjaard Tjebbes zijn hoogste roem was dat één van zijn soldaten in elf uren
een vat bier kon leegdrinken, die hij in de volgende 11 dagen leeg dronk,
telkens één uur per dag....
en
Op 22 februari 1585 verscheen de Westfriese admiraal Tyaerdt Tyebbes met drie
'Potten' (5) en twee kleinere schepen op de Eems en stelde een blokkade
in.
Tjaard Tjebbes begon toen een felle jacht op de zogenaamde 'Haitefahrers'. Dit
waren (Oostfriese) schepen, die Groningen van voedsel en andere zaken, voorzagen
welke toen nog in handen van de Spaansen was. Een convooi met 30 schepen kwam
uit Delfzijl, via het 'Pilsumer Watt' richting Greetsiel.
Wie sinds 1580 in Groningen was geweest werd ter verantwoording geroepen,
ondanks protesten van de 'Emder Rat', die zich wilden beroepen op het gebruik
dat ze op heterdaad 'betrapt' hadden moeten worden. De Westfriesen trokken zich
hier echter niets van aan en één van deze kapiteins dreigde zelfs alle
Haitefahrers te brandmerken op het voorhoofd! Vele schepen werden in beslag
genomen of in de brand gestoken, waarbij de bemanning gevangen werd genomen of
overboord gegooid.
Dat het er nogal streng aan toeging, bleek toen een notaris uit Emden op het
admiraalsschip twee schippers aantrof die aan elkaar waren vastgeketend.
Alleen hun houtlading mochten die behouden, maar het schip werd door Tjaard
Tjebbes in beslag genomen omdat ze de waarde ervan hadden verdiend tijdens hun
handel op Groningen.
Op 23 december 1586 schrijft Tierdt Tiebbes, kapitein ter zee, een brief aan de
Friese stadhouder Willem Lodewijk en de Friese Staten.
Hij bericht hierin, nadat hij van Oterdum met een convooi terugkwam en dat hij
op bevel van Lieuwe van Oosterzee (generaal convooimeester) naar het
Dokkumerdiep was gegaan. Hier verzoekt hij om 'geordonneerd te worden' naar de
voorschreven monstering door de Staten-Generaal.
 |
'Plan van Oterdum', uit het midden van de 18e eeuw gemaakt door Anth. Hattinga.
Hierop staat met nr. A een zogenaamd Redoute ingetekend, een kleine
schans.
Er is helaas geen afbeelding van de oude schans bekend. |
*Delfzijl 1594*
Ook bij de aanslag van Verdugo op Delfzijl, speelde Tjaard Tjebbes een
belangrijke rol.
Hieronder een beschrijving van Tjaard zijn bijdrage.
Aanval op Delfzijl in 1594
Afbeeldinge ende beschryvinghe van alle de veldslagen, belegeringen ende
and're notabele geschiedenissen ghevallen in de Nederlanden
(1616) – Willem Baudartius, p. 631
Verdugos cloecken aen-slach op Delfsiel ghemist/ Anno 1594.
Anno
1594. heeft Verdugo, Gouverneur van Groeningher-landt/eenen
cloecken aen-slach ghehadt op Delfsiel, daer van de beleyders waren Capiteyn
VVolfaert Prengher, ende Capiteyn Alexander Grootvelt, die
tot desen eynde duysent Man ghelichtt hebben uyt Verdugos Leger voor
Coevoorden ligghende/ de welcke sy over verscheydene weghen / om
kundschappers te bedriegen/ gheleyt hebben/ malcanderen des avondts
tusschen den xii. ende xiii. Februarij vindende in den Dam/ een uyre
gaens van Delfsiel.
[....]
Een Scheeps-Capiteyn / ghenoemt Tiaerdt Tibbes heeft sijnen
Vader-landt oock eenen goeden dienst ghedaen/ die om des vorstes wille
dichte onder het Fort was comen ligghen. So haest als hy den alarm
hoorende / soo liet hy sijnen Schip een weynichsken nederwaerts drijven
/ ende hy streeck met sijn Gheschutt soo wel ende so bequamelijck lancx
den Dijck daer de vyandt [1594.] over quam / dat hy der selfder een
groot deel ter neder wierp. Immers de vyandt siende/ dat hy
vergheefschen arbeydt dede/is af-gheweken/ sonder datmen oyt heeft
connen weten/ hoe veel volcx dat hy daer verloren heeft / want op het
laetste brocht hy eenen loosen alarm aen/om sijn doode op te rapen/ende
mede te nemen. Binnen Delfsiel bleven doodt Capiteyn Wederspan/
ende twaelf Soldaten/ende Cortenoorts Vaenderich was so gewondt /
dat hy weynich daghen hier nae van de quetsuren ghestorven is. |
*Friese Admiraliteit o.a. 1599*
Vanaf de oprichting in maart 1596 van de Friese Admiraliteit te Dokkum, was
er een intensieve relatie tussen de admiraliteit en Tjebbes.
Helaas is door een brand in 1771 bijna het volledige archief van de Friese
admiraliteit verloren gegaan.
In een bewaard gebleven notulen- en resolutieboek uit 1599 komt onze kapitein
Tjaard Tjebbes tientallen keren voor.
In 1598 gaat hij op expeditie met het schip de Blaue Clocke, vermoedelijk zo
genoemd naar de gelijknamige herberg in Dokkum.
In 1599 blijkt dat Tjaard in 1594 een 'carwielschip' (carveel) had gekocht te
Hoorn.
Verder krijgen de kapiteins Tjaard Tjebbes en Cleys Bauckes regelmatig
toestemming of opdracht matrozen in dienst te nemen.
In maart 1599 krijgt Tjaard per brief opdracht, nadat hij '
nieuwe
crijchluyden' bij de andere kapiteins had afgeleverd, om koopvaardijschepen
te begeleiden naar de Weser en de Eems.
In april moet hij volgens ordonnantie van 'Zijne Genade' met zijn schip naar de
schans Bomsterzijl om te voorkomen dat er graan naar het Oostfriese Esens werd
vervoerd.
*Oostende 1603*
In april 1603 kwamen er, naast vele andere, ook vier Friese compagnieën
aan in het Belgische Oostende.
De stad werd namelijk al van vanaf 1601 belegerd door de Spaanse troepen,
daarom waren er ook regelmatig versterkingen nodig.
Het waren de compagnieën van de kapiteins
Michiel Haghe, Jan Bormania,
Aernt Bloemendael en Tjaert Thewes.
Met de laatste moet bijna wel Tjaert Tiebbes bedoeld zijn.
Of hij dan ook zee-kapitein was is helaas niet duidelijk, anders zal hij
waarschijnlijk infanterie-kapitein zijn geweest.
Familiewapen
Op de grafsteen in de kerk van Kollum van zijn dochter Doetke Hobma staat het familiewapen afgebeeld.
Het wapen is gedeeld, heraldisch rechts een Friese arend en heraldisch links heeft twee vlakken: a. drie rozen (?) en b. een klaver en een eikel.
(foto: Hessel de Walle).
 |
| Het Hobbema wapen op de grafzerk van Doetke Hobma in de kerk te Kollum |
Organisatiebureau Tjebbes
In Dokkum is een organisatiebureau naar deze kapitein vernoemd en is volgens
eigen zeggen een inspiratie voor hun.
Familieleden in het leger
- zijn derde vrouw, Catharina van Sevenhoven, was eerder gehuwd met
kapitein Assuerus Adriani Crone (ong. 1560-1600)
Vaandel
onbekend
Compagnie nr. ?
* Tjaerd Tjebbes Hobbema (geb.ong.1550-U1605)
* Kapitein van 1582?-1605
* Voorganger: ?
* Opvolger: Joannis Fransen Adama
* Hoogste militaire functie: kapitein, admiraal?
* Woonplaats: Oosternijkerk, Dokkum, Leeuwarden
Bronnen / meer informatie
http://www.mpaginae.nl/Nauta/kapiteins.htm|
http://www.mpaginae.nl/Admiraliteit1599/adm99frm.htm
www.allefriezen.nl
https://www.geni.com/projects/Watergeuzen-1566-1573/13277
https://historischcentrumleeuwarden.nl/boedels/overzicht/y16.htm
https://nl.wikipedia.org/wiki/Lijst_van_grietmannen_van_Oostdongeradeel
https://pure.knaw.nl/portal/files/479364/Genealogia_Ayttana_Genealogysk_Jierboek_2011.pdf
http://www.walmar.nl/wapens.asp
https://www.dokcom.nl/2018/10/23/organisatiebureau-tjebbes-online/
https://www.fryske-akademy.nl/fileadmin/inhoud/beelden/homepage/Kennis/Utjeften/Downloads/Rekken_kleasteropkomsten_1606-07.pdf
https://hvnf.nl/index/varendpersoneel.htm
https://nl.wikipedia.org/wiki/Admiraliteit_van_Friesland
https://www.archieven.nl/nl
https://nl.wikipedia.org/wiki/Potschip
https://nl.wikipedia.org/wiki/Esens
http://tjebbesdokkum.nl/
http://www.stinseninfriesland.nl/JaerlaStateWetsens.htm
https://www.hvnf.nl/2020/04/hartje-dokkum/?fbclid=IwAR3-tKZlc27ntfbjN11b3_ha1dPJCTTceFtUgbhYzw3j4-e-6-N_5xAP7bg
*Nieuwe naamlijst van grietmannen van de vroegste tijden af tot
het jaar 1795
*Geschiedenis de provincie Groningen
(A. Smith, Google Books)
|
*Ostfrieslands Handel und Schiffahrt 1580-1648, door Bernard
Hagedorn (Bremen, 2012)
Noten:
1) In 1618 kocht zoon Otto Hobbema van zijn zus Sijouck Hobbema een derdedeel
van Hobbema Sate ende landen gelegen op Tibmaburen, onder Ee.
Zelf woonden zij echter op Groot Jaerla te Wetsens.
2) Er is ook een Tjaard Tjebbes gehuwd met een Lysbeth Meynerts, dochter van
Meynert Martens.
Het moet hier echter om een naamgenoot gaan.
3) De familie Siercksma is opgenomen in het Friesch Stamboek van den Frieschen
Adel.
4) Ook zijn zoon Melchior van Ewsum overleed later te Oterdum aan zijn
verwondingen die hij toen opliep terwijl hij zijn vader probeerde te redden.
5) Een potschip is een historisch scheepstype uit Overijssel en Drenthe.
Samen met Jeroen Punt (NMM) proberen we de lijsten van Friese compagnies zoveel
mogelijk te reconstrueren.
Friese Nassause Regiment
