Blog van André: Friese kapiteins (50) : Tjaard Wederspan

Friese kapiteins (50) : Tjaard Wederspan

In deze serie worden de Friese kapiteins behandeld, die in de 16e en 17e eeuw in het 'Friesche Nassause Regiment' dienden.
Het is een lange rij van vooral adellijke officiers, van wie meestal nog niet eerder een minibiografie is verschenen.

Achtergrond
De familie Wederspan was niet van adel, maar lijkt een rijke burgerfamilie te zijn, afkomstig uit Friesland.
Tot dusver is deze familie ook nog niet goed onderzocht, waardoor er nog geen goed overzicht kan worden gekregen.
Tjaard Jansen Wederspan werd in 1555 geboren, als zoon van een Jan.
Van deze Jan weten we verder nog helemaal niets, alleen dat deze waarschijnlijk minimaal drie kinderen had.
Behalve dus onze Tjaard waren er nog een broer een een zus:

* Jan Jansen Wederspan (ong. 1560->1632) die huwde met Jel Rienx, welke woonachtig te Dokkum waren. Ook deze Jan was kapitein in het Friese regiment.
* Geertie Jans Wederspan (ong. 1570->1631), die huwde met Taco Lieuwes

Tjaard zal omstreeks 1580 gehuwd zijn, met wie is niet bekend, maar op 7 januari 1588 laat hij een dochtertje dopen te Sneek, met de naam Syrich.
Helaas is van Tjaard zijn handel en wandel nog weinig terug te vinden. Omdat hij in Sneek een dochtertje laat dopen, zou hij daar gewoond kunnen hebben. Hij kan er echter ook in garnizoen hebben gelegen, waarbij zijn vrouw hem dan vergezelde.
Zijn sterfhuis was in Leeuwarden, zodat hij daar later ook gewoond kan hebben of hij had, net als de adel, een stadswoning in Leeuwarden waar hij dan winters vertoefde.
Tenslotte is hij begraven in de kerk van Hijlaard, wat een connectie met dit dorp doet vermoeden. De enige bekende state daar was Tjessinga State, maar die werd bewoond door de grietman Ulbe van Aylva.
Op 7 mei 1594 werd in zijn sterfhuis te Leeuwarden de inventaris opgemaakt, waarbij vermeld staat dat hij 'hopman over een vendel soldaten' was.

Militaire carrière
In 1589 had overste Michel Högelcko het commando over de schans Niezijl gekregen, terwijl die als enig Staats steunpunt in het verder nog Spaanse Groningen lag. Bevoorrading ervan was logischerwijze een hele uitdaging, maar toen de Spaanse aanvoerder Verdugo naar de schans Reide trok, greep het Staatse leger zijn kans. De andere overste, Peter Sedlnitsky, kreeg deze gevaarlijke opdracht en trok op 19 juni 1589 met 93 wagens met voorraad op pad naar Grijpskerk. Op verzoek van hopman Vervou zou Högelcko 50 van zijn man naar Grijpskerk zenden, omdat er vijandelijke uitvallen uit de schans De Opslag of uit Grijpskerk vreesde.

Om na de veilige aankomst weer een veilige terugtocht te ondernemen kreeg Högelcko zijn hopman Tjaard Jansen Wederspan, de opdracht om met een schip naar Grijpskerk te varen. Aldaar zou hij 30 man laten onderzoeken of de vijand nog aanwezig was en zo ja, om dan als een teken de wieken van de molen te draaien. Dit verliep echter nogal wanordelijk, waardoor er zo'n 30 a 40 man door de Spaansen werden omgebracht, waaronder Högelcko zijn stiefzoon vaandrig Hendrik van Lubeck. Toen Wederspan terugkeerde, vertelde hij het overlijden van de vaandrig aan Högelcko, waarop een grote ruzie ontstond tussen de twee rivalen Högelcko en Seldnitsky.
In 1592 had hij, samen met kapitein Willen Hendriks Bunding, het bevel over een schans bij Coevorden, welke op 31 juli van daar bestormd werd door de Spanjaarden. Terwijl beide kapiteins de schans dapper verdedigden, sneuvelde Bunding samen met zijn vaandrig en 32 van zijn soldaten.

In 1593 is hij kapitein van een Friese compagnie, volgens een compagnielijst in het boek 'Geschiedenissen' van Frederick van Vervou.
Ook in deze periode diende hij onder de 'overste' Michel Högelcko, die zes Friese vaandels leidde
Op 12 en 13 februari 1594 zat Tjaard in Delfzijl, toen deze werd aangevallen door de Spanjaarden. Terwijl kapitein Jan van Cordenoort daar ziek op bed lag, nam Wederspan de leiding maar werd bij de aanval door zijn keel geschoten en overleed ter plekke.|
Hierover even verderop in deze blog het 'verslag'.
Wederspan werd vanwege zijn overlijden op 15-2-1594 opgevolgd door kapitein Hans van Oostheim.

Weergave van het Beleg van Coevorden in 1592 (Bartholomeus Willemsz. Dolende, Wikpedia).
Rechts de schans waarin de kapitein Wederspan en Bunding lagen met hun compagnies.
Er staan overigens ook meerdere vaandels afgebeeld in de schans.

Familiewapen
Toeval of niet, maar het wapen van de familie Wederspan bevat, behalve een halve Friese adelaar, een zwaard.
Ongetwijfeld heeft dit te maken met het beroep van de broers Wederspan: militair.

Familiewapen Wederspan
(bron: Wapenboek Hesman)

Beschrijving familiewapen Wederspan
(Genealogysk Jierboek 1993)

Grafsteen
In de kerk van Hijlaard ligt de opvallende grafzerk van Tjaard Jans Wederspan, welke nog in goede staat is.
De tekst erop is als volgt:
Anno 1594 de 3 february is den ernveste ende manhafye Tiardt Iansen Wederspan des Vriesche en Nassouwsche regiments gewesene hopma vor sin viant in Delfsiel gebleve en sin levent ehrlick from en ridderlick vordt vaderlant gelate sines olders 39 iahr.

Grafzerk Tjaard Wederspan in de kerk te Hijlaard

Detail van de grafzerk te Hijlaard.

Op het onderste gedeelte van de grafzerk staan veel militaire zaken afgebeeld.
Het betreft hier waarschijnlijk de persoonlijke wapenrusting van Wederspan.
We zien in het midden een borstplaat met mooie ganzenbuik (was eind 16e eeuw mode, ook bij de harnassen).
Daarboven een Bourgondische stormhoed. Eronder de wapenhandschoenen. Links een beenharnas en rechts een armharnas.
Van deze laatste twee hoort eigenlijk een paar aanwezig te zijn maar mogelijk is er gekozen voor een enkel exemplaar vanwege ruimtegebrek op de steen.
Achter het harnas zijn kruislings een tweehandszwaard (links) geplaatst en een rijkversierde officierspiek in ajour (rechts).
Tot slot zien we een rond schild (rondas).
Het harnas en de officierspiek kunnen tot zijn persoonlijke uitrusting behoren.
Het zwaard en rondas werden in de periode dat Wederspan diende zeer zeker nog gebruikt in zijn compagnie.
Pas eind 16eeuw verdwenen deze wapens. Binnen een compagnie waren enkele soldaten uitgerust met een tweehandszwaard of een gewoon zwaard met rondas.
Zij hadden de functie om de pieken van de vijand kapot te slaan (een bres te slaan in de vijandelijke linie).

Aanval op Delfzijl in 1594
Afbeeldinge ende beschryvinghe van alle de veldslagen, belegeringen ende and're notabele geschiedenissen ghevallen in de Nederlanden
(1616) – Willem Baudartius, p. 631

Verdugos cloecken aen-slach op Delfsiel ghemist/ Anno 1594.

Anno 1594. heeft Verdugo, Gouverneur van Groeningher-landt/eenen cloecken aen-slach ghehadt op Delfsiel, daer van de beleyders waren Capiteyn VVolfaert Prengher, ende Capiteyn Alexander Grootvelt, die tot desen eynde duysent Man ghelichtt hebben uyt Verdugos Leger voor Coevoorden ligghende/ de welcke sy over verscheydene weghen / om kundschappers te bedriegen/ gheleyt hebben/ malcanderen des avondts tusschen den xii. ende xiii. Februarij vindende in den Dam/ een uyre gaens van Delfsiel.

In den Dam rustten sy tot ontrent midder-nacht/ ende van daer trocken sy met ghemack in den duysteren nae Delfsiel aen/ voor-hebbens zijnde die gheweldige Schanse niet met becruypinghe ofte verrasschinghe/ maer met ghewelt aen te vallen ende te vermeesteren. Sy quamen eerst aen de Landt-poorte. Als de Schilt-wacht haer vernam ende riep: Wie daer? Antwoorden sy seer moedichlijck: Dat sult ghy wel haest gheware worden/ midts dien laten sy hare trommelen alarm slaen/ende sy vallen met een groot gheruchte ende ghedruys op de water sijde aen.
Sy hadden mede ghebracht groote saghen / ende cleyne anckers / daer langhe touwen vast aen waren/ die sy aen de Hameye op den dijck staende / vaste maeckten. Dese Hameye ginck dwers door de gracht / tot aen de punt van het bolle-werck. Sy hebben soo langhe ghesaecht/dat sy in de Hameye een openinghe maeckten / daer vier ofte Mans te ghelijcke door cruypen conden.
Andere deden haer beste/ om met de anckers/ die aen de Hameye vast ghemaeckt waren/de gheheele stackettinghe om verre te trecke / maer 'twas verloren arbeyt.

Het garnisoen [1594.] dat in dit Fort lach met het gheroep ende ghetrommel des vyandts uyt den slaep gheweckt zijnde/ quam stracx nae de wallen toe gheloopen/om teghenweere te doen. Capiteyn Tiaerdt Iansz. VVederspan quam in sijn hemde op den wal geloopen met een Hellebaerde in sijn handt/ de Soldaten moet aen-sprekende/ ende haer als een cloeck Hoopman voor tredende. Doch eer lanck wierdt hy doodt gheschoten/ daer door sijn Soldaten seer verflaeuden.
Den anderen Capiteyn / ghenoemt Iohan Cortenoort, lach cranck te bedde: Soo datter lichtelijck disordre onder de Soldaten soude ghecomen hebben/ ten ware dat de Bevel-hebbers van beyde Compagnien haer soo mannelijck / ende soo wel ghequeten hadden.
Doch tot grooten voor-deele des Landts was even te deser tijdt binnen Delfsiel ghecomen Ioncker Frederich van Fervou, Hof-meester van sijn Genade Graef Willem van Nassou/ (te vooren Hoopman in sijn Ghenaden Regiment) die sich hier soo mannelijck/ ende soo cloeckelijck ghehouden heeft / soo met ordre te gheven / als met teghen-weere te doen/ naest Godt / hem insonderheyt de behoudenisse van Delfsiel toe te schrijven is. Een Scheeps-Capiteyn / ghenoemt Tiaerdt Tibbes heeft sijnen Vader-landt oock eenen goeden dienst ghedaen/ die om des vorstes wille dichte onder het Fort was comen ligghen. So haest als hy den alarm hoorende / soo liet hy sijnen Schip een weynichsken nederwaerts drijven / ende hy streeck met sijn Gheschutt soo wel ende so bequamelijck lancx den Dijck daer de vyandt [1594.] over quam / dat hy der selfder een groot deel ter neder wierp. Jmmers de vyandt siende/ dat hy vergheefschen arbeydt dede/is af-gheweken/ sonder datmen oyt heeft connen weten/ hoe veel volcx dat hy daer verloren heeft / want op het laetste brocht hy eenen loosen alarm aen/om sijn doode op te rapen/ende mede te nemen. Binnen Delfsiel bleven doodt Capiteyn Wederspan/ ende twaelf Soldaten/ende Cortenoorts Vaenderich was so gewondt / dat hy weynich daghen hier nae van de quetsuren ghestorven is.

Familieleden in het leger

Zijn broer Jan Jansen Wederspan werd ook Fries kapitein
Zijn zwager Taeke Lieuwes (ong. 1570?->1631) was ook Fries kapitein

Vaandel

onbekend

Compagnie nr. 13
* Tjaard Jans Wederspan (geb.1555-U1594)
* Kapitein van <1589-1594

* Voorganger: ?
* Opvolger: Hans van Oostheim
* Hoogste militaire functie: kapitein
* Woonplaats: Hijlaard?

Bronnen / meer informatie
http://www.mpaginae.nl/Nauta/kapiteins.htm
https://www.dbnl.org/tekst/baud002afbe01_01/baud002afbe01_01_0218.php
https://nl.wikipedia.org/wiki/Beleg_van_Niezijl
https://nl.wikipedia.org/wiki/Beleg_van_Coevorden_(1592)
https://nl.wikipedia.org/wiki/Aanval_op_Delfzijl_(1594)
https://historischcentrumleeuwarden.nl/boedels/overzicht/y10.htm#n494
http://www.marceltettero.nl/Spanje/Opstand/Coevorden.html
https://nl.wikipedia.org/wiki/Niezijl
http://www.walmar.nl/inscripties.asp

Samen met Jeroen Punt (NMM) proberen we de lijsten van Friese compagnies zoveel mogelijk te reconstrueren.

Friese Nassause Regiment

Kapitein

Friese Nassause Regiment

Luitenant

Rienck van Sytzama

Groninger Nassause RegimentKapitein

Hoogduitse Nassause Regiment

Kapitein

Nicolaas van Boringer

Blog van André

zaterdag 14 maart 2020

Friese kapiteins (50) : Tjaard Wederspan

Geen opmerkingen:

Een reactie posten