Friese kapiteins (46) : Hessel Hotzes van Aysma

Friese kapiteins (46) : Hessel Hotzes van Aysma

---

In deze serie worden de Friese kapiteins behandeld, die in de 16e en 17e eeuw in het 'Friesche Nassause Regiment' dienden.
Het is een lange rij van vooral adellijke officiers, van wie meestal nog niet eerder een minibiografie is verschenen.

---

Achtergrond
De familie Van Aysma behoorde oorspronkelijk tot de eigenerfde families en hun stamhuis Aysma State stond in Beetgum.
Door huwelijkspolitiek werden ze opgenomen in de Friese adel.
Tieth van Herema trouwde Hessel van Aysma, maar na zijn (vroege) overlijden hertrouwde ze met Gerben Lauta. Uit haar eerste huwelijk verkreeg zij Aysma State, die later overging op haar zoon uit het tweede huwelijk: Hessel Lauta van Aysma.
Dit betekent dat de familie Van Aysma feitelijk van de de adellijke familie Lauta afstamt. Veel afstammelingen hebben zich dan ook Lauta van Aysma genoemd, alhoewel dit zeker niet consequent gebeurde. Sterker nog: de naam Lauta verdween als zelfstandige familienaam in het geheel en de meeste nakomelingen gingen zich alleen Van Aysma noemen.
Hessel werd omstreeks 1580 geboren als zoon van Hotze Hessels van Aysma (ong. 1550-1603) en Lolck Scheltesdr. van Aysma (1553-1593).
Zijn vader, die lid was van de Admiraliteit van Dokkum, bewoonde de aloude familiestate Aysma State te Beetgum en de kans is groot dat hun kinderen hier werden geboren.
In 1601 studeerde Hessel aan de universiteit van Franeker.

Op 12 oktober 1634 trouwde Hessel met de edelvrouw Trijn Sijbrensdr. van Walta.
Zij was een dochter van de kapitein Sijbren van Walta en Tjets van Holdinga, die op het gehucht 'De Vlaren' bij Bozum woonden.
Trijn was eerder gehuwd met kapitein en de latere grietman Gijsbertus Arents van Arentsma (1597-1631). Ook haar tweede man, onze Hessel van Aysma, overleed kort na het huwelijk, waarna ze opnieuw huwde met grietman Johan van Aylva.
Zij woonden te Oudkerk, vermoedelijk op De Klinze.

Uit het huwelijk van Hessel en Trijn werd slechts één zoon geboren, die naar zijn kort tevoren overleden vader werd vernoemd.
Deze Hessel junior, geboren in 1637, trouwde later met Hester van Loo. Hij liet later het nog bestaande Aysma State in Oudkerk bouwen, nu bekend onder de naam De Klinze.

Militaire carrière
Op 16 mei 1616 werd Hessel aangesteld als vaandrig in de compagnie van kapitein Frans van Humalda, welke overigens met een Van Osinga uit Schettens was gehuwd net als Hessel zijn bekende broer, Schelte van Aysma.
Hierna zal hij ongetwijfeld luitenant zijn geweest, maar deze benoeming is (nog) niet gevonden.
Op 1 juli 1625 wordt hij benoemd tot kapitein van de compagnie van de kort daarvoor overleden sergeant-majoor Jan Sageman uit Bolsward.
In 1628 zat Hessel met zijn compagnie in de Ommerschans, maar werd toen gelast om zich naar Bedevoort te verplaatsen.
In 1630 moest hij kapitein Slijp te hulp schieten, die in Hattem wel wat hulp kon gebruiken aangezien de Spaanse vijand dreigde het gebied te veroveren.
In 1632 was hij aanwezig bij het beleg van Maastricht, waar zijn luitenant Rienck van Sytzama op 8 oktober kwam te overlijden.
Ook werd daar van een soldaat van hem het hoofd door een kanon eraf geschoten, aldus de kroniekschrijver en kapitein Poppo van Burmania.
In januari 1633 liep Hessel mee in de lijkstatie van de overleden Friese stadhouder Ernst Casimir.
Later dat jaar lag hij in garnizoen te Bolsward.
In 1635 kreeg hij orders om van Sneek naar de Langackerschans te marcheren, waar hij als (derde) Commandeur werd aangesteld.
Opvallend is dat juist zijn broer Schelte hiervan de eerste Commandeur was geweest, waarna die drie jaar lang door de Groninger kapitein Ernst van Isselmuden werd opgevolgd. Volgens de overeenkomst tussen Friesland en Groningen werd deze belangrijke functie telkens beurtelings ingevuld door Friese en Groninger kapiteins.
In 1636 overleed Hessel en de kans is dan ook aanwezig dat hij in de Langackerschans is overleden.

Tekening van de Langackerschans 
(door I. Blaeu getekend in 1649, Beeldbank Groningen)

Familiewapen
 

Familiewapen Lauta van Aysma
(Stamboek van den Frieschen Adel)

Adelserkenning
In 1825 verkregen twee leden van deze familie de adellijke titel jonkheer, omdat ze konden aantonen dat de Aysma's tot de oude Friese adel behoorden.
Bij Koninklijk Besluit van 9 mei 1825 werden Jacob Lauta van Aysma en zijn broer Adriaan Hendrik Lauta van Aysma opgenomen in de Nederlandse adel. Hierbij hoorde ook een afbeelding van het familiewapen te worden overlegd. Zij lieten een nieuw wapen registeren, waarin de twee wapens van Lauta en Aysma werden gecombineerd tot één nieuw wapen, die alleen door hun nakomelingen mochten worden gevoerd.

Bijdrage in Album Amicorum

Bijdrage van 'Hesselus ab Aysma',
gemaakt in mei 1604 in het Album Amicorum van de latere 'dr' Suffridus Saarda
Tegelijk schreef ook zijn broer Focke een bijdrage in hetzelfde album.

Doodsbaar
In het koetshuis van Fogelsangh State te Veenklooster, hangt een grote en zware doodsbaar. Deze is oorspronkelijk afkomstig van De Klinze te Oudkerk, maar is in de 20e eeuw overgebracht naar Veenklooster.
Het heeft drie wapens op de zijkant, namelijk die van Aysma en Walta en daartussenin het wapen van Sminia.
Blijkbaar heeft deze baar toebehoort aan Hessel van Aysma en Trijn van Walta, die toen te Oudkerk woonden.
Het familiewapen van Sminia is zichtbaar later aangebracht en omdat zij de nieuwe eigenaren van de Klinze waren zullen zij deze baar nog vaak hebben gebruikt.

De wapens op de Aysma lijkbaar (eigen foto).

Familieleden in het leger

• zijn zoon Hessel van Aysma (1637->1685) was kapitein en ritmeester
• zijn broer Schelte van Aysma was kapitein en later kolonel
• veel nakomelingen van deze Schelte werden nog eeuwen lang officier in het leger.
   

Vaandel

niet bekend.

Compagnie nr. 6
* Geb. ong. 1580-U1636
* Kapitein van 1625-1636

* Voorganger: Jan Sageman
* Opvolger: Adamus van Loo
* Hoogste militaire functie: kapitein
* Woonplaats: Oudkerk (vermoedelijk De Klinze)

Bronnen / meer informatie
http://www.mpaginae.nl/Nauta/kapiteins.htm
http://www.stinseninfriesland.nl/AysmaState.htm
http://www.mpaginae.nl/At/EC1633.htm
http://digicollectie.tresoar.nl/item.php?object=253&item=1
https://www.beeldbankgroningen.nl/beelden/detail/298256db-04cd-c9d7-e65f-5c05d21496d2
http://buwalda.blogspot.com/2017/06/doodsbaar-van-hessel-van-aysma-te.html

---

Samen met Jeroen Punt (NMM) proberen we de lijsten van Friese compagnies zoveel mogelijk te reconstrueren.

Friese Nassause Regiment

Kapitein

1. Jacob van Roussel
2. Adriaen Slijp
3. Bonifacius van Scheltema
4. Ludolf Potter
5. Frans van Roussel
6. Abbe van Bootsma
7. Jan Sageman
8. Juw van Eysinga
9. Frans Harinxma van Donia
10. Lolle van Ockinga
11. Taecke van Hettinga
12. Frans van Cammingha
13. Wigle van Hania
14. Arent van Arentsma
15. Wopcke van Herema
16. Willem van Inthiema
17. Ids van Eminga
18. Seerp van Dijxtra
19. Sybren van Walta
20. Tiete van Galama
21. Jacques van Oenema
22. Sybe van Aylva
23. Jan van Burmania
24. Juw van Harinxma
25. Jarich van Hottinga
26. Epe van Heemstra
27. Damas van Loo
28. Douwe van Andringa
29. Rienck van Dekema
30. Ruurd van Feytsma
31. Binnert van Heringa
32. Wybren van Roorda
33. Johan van Bonga
34. Idzart van Grovestins
35. Frans Aebinga van Humalda
36. Hans van Oostheim
37. Jan van Idsaerda
38. Gosewijn van Wiedenfelt
39. Tjalling van Sixma
40. Georg Frederick thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg
41. Doecke van Hemmema
42. Philip van Boshuizen
43. Harmen van Wonsdorp
44. Willem van Haren
45. Douwe van Glins
46. Hessel van Aysma

Friese Nassause Regiment

Luitenant

1. Rienck van Sytzama

Groninger Nassause RegimentKapitein

1. Caspar van Ewsum
2. Boiocko van der Wenghe

Hoogduitse Nassause Regiment

Kapitein

1. Nicolaas van Boringer