donderdag 28 november 2019

Friese kapiteins (34) : Idzart van Grovestins


Friese kapiteins (34) : Idzart van Grovestins
In deze serie worden de Friese kapiteins behandeld, die in de 16e en 17e eeuw in het 'Friesche Nassause Regiment' dienden. Het is een lange rij van vooral adellijke officiers, van wie meestal nog niet eerder een minibiografie is verschenen.

Achtergrond
De familie Grovestins behoorde tot de oude Friese adel. Hun oorsprong ligt in het dorp Engelum, alwaar vanouds de 'Groue Stins' stond.
Oorspronkelijk had deze stins de naam Sirtema, waardoor deze familie zich ook wel Sirtema van Grovestins noemde.
Later kwamen er ook nog Grovestinsen in Hurdegarijp en Koudum.
Deze familie heeft een aantal bekende en voorname leden voortgebracht waarvan ik een aantal in het bijzonder noem:
  • Wybe van Grovestins (?-1482), alias 'Skerne Wybe'. Hij was een beruchte vetkoper en dankte zijn bijnaam 'Skerne' aan het feit dat hij zijn hoofd kaalgeschoren had. Hij had de zegswijze 'Net te froed, net te tsjoed', wat wil zeggen 'niet te goed, niet te kwaad'.
  • De twee broers Wybe (ong. 1540-1600) en Oene van Grovestins (ong. 1550-?) ondertekenden het smeekschrift van het Verbond der Edelen, welke op 5 april 1566 aan de landvoogdes Margartha van Parma werd aangeboden.
  • Frederick van Grovestins (1668-1730) was luitenant-generaal van de cavallerie en gouverneur van Bergen op Zoom. In 1709 was hij aanwezig bij de Slag bij Malplaquet en in 1712 ondernam hij een spectaculaire vergeldingstocht door Noord-Frankrijk.
Omstreeks 1575 werd onze Idzart geboren als zoon van Wybe van Grovestins en Johanna Bulter.
Vader Wybe was van 1561-1572 grietman van Menaldumadeel, maar moest afstand van deze functie nemen vanwege zijn sympathie voor de opstand. Wybe sloot zich aan bij de watergeuzen en werd luitenant onder de bekende watergeus Duco van Martena, die in 1572 tot luitenant-admiraal van Friesland was benoemd. In 1578 werd hij wederom, nu tot zijn overlijden in 1600, de grietman van Menaldumadeel

Op 26 mei 1593 wordt Idzart ingeschreven aan de Universiteit van Franeker, als 'Idzardus Groustins'.
Idzart (ook wel: Edzart) huwde ongeveer in 1600 met Beyts van Oenema (of: Unema), waarvan we verder nog geen gegevens hebben.
Wel lijkt het voor de hand liggend dat ze uit het edele geslacht Unema uit Blija stamt, net zoals de grootmoeder van Idzert.

In 1607 huwde hij voor de tweede maal met Hester Huysckens, dus zal Beyts enige tijd daarvoor zijn overleden.
Helaas is ook van deze Hester (of: Elisabeth) niets bekend.
Ook deze Hester zal ongetwijfeld van hoge- of adellijke komaf zijn geweest.
Uit beide huwelijk zijn geen kinderen bekend.

Militaire carrière
Op 11 oktober 1596 werd Idzart benoemd tot 'vendrighopman'. Hij zal wellicht op dat moment nog vaandrig geweest zijn.
Samen met zijn broer Frederick vocht hij in de voorhoede onder luitenant-kolonel Taco van Hettinga, in de bekende Slag bij Nieuwpoort in 1600.
Het jaar erop komen we hem nog tegen in de veldtocht naar Brabant, waar hij samen met vijf andere kapiteins, onder Quirijn de Blau diende.
Tevens was hij in 1601 aanwezig bij het Beleg van Rijnberk.
Op 18 november 1603 werd hij als kapitein opgevolgd door Pieter van Dekema, welke een half jaar later de dood al vond, tijdens het bloedige beleg van Oostende in België. Idzart werd dat jaar de nieuwe grietman van Menaldumadeel, zie hieronder.

Bestuurlijke carrière
Op 17 november 1603 werd hij grietman van Menaldumadeel, welke functie hij tot zijn overlijden in 1613 uitoefende.
Zijn voorganger was Tjalling van Eysinga,woonachtig op Heringa State te Marssum, die op 31 augustus 1603 was overleden.
In 1604 was hij volmacht namens Menaldumadeel naar de Friese landsdag in Leeuwarden.
Het jaar erop, in 1605, komen we nog een opvallende gebeurtenis tegen:

'In 1605 werd hem als Kapitein het bevel opgedragen over een, door hem aangeworvene krijgsbende, met last om zich met dezelfve naar Oldeberkoop te begeven, doch reeds in hetzelfde jaar weder bedankt'.
Twee jaar later weigerachtig zijnde, 's lands schatting wegens zijne Grietenij op te brengen, werd er bevel gegeven hem door een compagnie te doen executeren; doch hij nam aan binnen vier dagen te zullen betalen'.
Na Idzart zijn overlijden in 1613 volgde Tjerk van Herema uit Berlikum hem op als grietman.

Schilderij
Er was een prachtig portret van hem, gemaakt in 1613 door de bekende schilder Jan Urbeijns de Salle.
Idzart draagt hier een kanten plooikraag en hij heeft zijn linkerhand aan het gevest van een degen. Aan de gordelriem draag hij behalve een tandenstoker, een penning.
Deze penning is bijzonder, omdat hierop drie wapens staan afgebeeld en een latijnse tekst.
Het meest linker wapen is die van Grovestins, met de drie sterren.
De andere twee zijn waarschijnlijk van zijn twee vrouwen, waarvan de rechter zo te zien in vier vakken is gedeeld.
De randtekst op de penning is als volgt:
A DOMINO FACTUM EST ISTUD (vrij vertaald: de Heer heeft het gedaan)
Het schilderij is helaas in 1940 tijdens de oorlog verloren gegaan.

Schilderij van Idzart van Grovestins, gemaakt in 1613.
Toegeschreven aan Jan Urbeijns de Salle.

Detail van de penning die Idzart op het schilderij draagt.


Gedicht van Gysbert Japicx
In het werk 'Friesche rymlerye' van de bekende 17e eeuwse Friese dichter Gysbert Japicx (1603-1666) staat een gedicht waarin volgens de makers van het 'Stamboek' Idzart waarschijnlijk wordt bedoeld.  Het heet 'Tijd-kirtige Pittear lanze wey, twissche Egge, Wyneringh in Goadsfrjuen', waarbij met Goadsfrjuen dan Idzart wordt bedoeld.

 Familiewapen

Familiewapen Grovestins
(Stamboek van den Frieschen Adel)


Dit wapen is gedeeld: links de veel gebruikte halve Friese adelaar en rechts drie sterren paalsgewijs op een blauw veld.
Op andere afbeeldingen ontbreekt de adelaar overigens.

Familieleden in het leger
  • zijn vader Wybe van Grovestins (ong. 1540-1600) was luitenant
  • zijn oom Balthasar von Warkotsch (ong. 1530->1561) was (rooms) K.M. Maarschalk op het beruchte blokhuis te Leeuwarden.
  • zijn broer (ong. 1575-1603) was kapitein en overleed in Oostende
  • zijn zwager Popcke van Roorda (ong. 1570->1609) was vermoedelijk ook kapitein
Vaandel

Het compagnie-vaandel van Idzart van Grovestins, omstreeks 1600.

Compagnie nr. 8
* Idzert van Grovestins (*ong. 1575-U1613)
* Kapitein van 1596-1613
* Voorganger: ?
* Opvolger: Pieter van Dekema
* Hoogste militaire functie: kapitein
* Woonplaats: Engelum

Samen met Jeroen Punt (NMM) proberen we de lijsten van Friese compagnies zoveel mogelijk te reconstrueren.

Friese Nassause Regiment
Kapitein

Friese Nassause Regiment
Luitenant
  1. Rienck van Sytzama
Groninger Nassause Regiment
 Kapitein
  2. Boiocko van der Wenghe
Hoogduitse Nassause RegimentKapitein

op

Geen opmerkingen:

Een reactie posten