donderdag 12 september 2019

Groninger kapiteins (1) : Caspar van Ewsum


Groninger kapiteins (1) : Caspar van Ewsum
In deze serie worden de Groninger kapiteins behandeld, die in de 16e en 17e eeuw in het 'Groninger Nassause Regiment' dienden.
Het is een lange rij van vooral adellijke officiers, van wie soms veel bekend is, maar soms ook praktisch niets. 

Achtergrond
Casper van Ewsum zag vier jaar voor het begin van de Nederlandse Opstand het levenslicht. Hij stamde uit een vooraanstaand adellijk geslacht dat veel bezittingen en invloed in de Groninger Ommelanden had. Het stamslot Ewsum was al sinds de 14e eeuw gelegen in Middelstum ten noordoosten van de stad Groningen. Later werden aan het familiebezit ook andere kastelen en landgoederen toegevoegd. In 1556 erfde Caspers vader Wigbold II de borg Nienoord, oom Johan de havezathe Mensinge en borg Ewsum en kreeg oom Christoffel de borg Mathenesse bij het dorp Mensingeweer in zijn bezit.

't Huis de Nyenoort tot Midwolde.


Binnen de familie Van Ewsum dienden talloze telgen als militair. Deze traditie begon al vroeg en is terug te voeren naar de Middeleeuwen. Op zoek naar militair avontuur begaven de broers Onno, Hidde en Johan van Ewsum zich in 1535 op weg naar Münster om daar de Wederdopers te bestrijden die de stad hadden ingenomen. De ketters werden verslagen maar Onno liet hierbij het leven. Ruim tien jaar later trokken de andere twee broers in het leger van Karel V ten strijde tegen de Duitse protestantse vorsten gedurende de Schmalkadische oorlog (1546-1547). Hidde komt hierbij te overlijden en Johan overleeft het ternauwernood. Bij het uitbreken van de Nederlandse Opstand lijken de broers minder enthousiast en houden zich op de achtergrond. In 1581 werd echter één van de jongste broers, Wigbold II, door niemand minder dan Willem van Oranje als kolonel aangesteld. Hij bestreed de Spanjaarden in de Groningse Ommelanden en veroverde in 1584 succesvol de schans Oterdum. Helaas stierf hij, net als zijn zoon Melchior, aan de verwondingen die hij had opgelopen tijdens dit beleg.   

Wigbold II van Ewsum, Groninger archieven  


Zijn andere zoon Casper zou kort daarop het stokje overnemen en werd in 1586 als kapitein binnen het Nassause regiment van Willem Lodewijk van Nassau aangesteld. De pas 18-jarige officier deed zijn best en moet een goede vertrouwensband met zijn bevelhebber Willem Lodewijk hebben opgebouwd. Al drie jaar later vertrouwde de Friese stadhouder na de verovering van de schans Soltcamp deze aan Van Ewsum toe. In 1591 werd de vesting Delfzijl ingenomen en bij de aanleg van nieuwe vestingwerken fungeerde Casper namens Willem Lodewijk als militair toezichthouder. Een jaar later werd de strategische vesting Coevorden veroverd en Casper als commandeur aangesteld. Hij zou deze functie jarenlang succesvol vervullen en wist zelfs het Spaanse beleg van 1593 met succes af te slaan. Hij sloeg een lucratief aanbod van de Spaanse bevelhebber Verdugo af en vernietigde een door de Spanjaarden aangelegde weg door het veen nabij Schoonebeek. Beetje bij beetje wist het Nassause regiment het noorden op de Spanjaarden te veroveren. De kroon op het werk van Willem Lodewijk was de verovering van de stad Groningen in 1594. Ook Casper had veel baat bij het verdrijven van de Spanjaarden. Lange tijd waren zijn familiebezittingen in vijandelijke handen. Nu het gehele noorden bevrijd was en weer tot de opstandige gewesten behoorden, werd op kosten van de stad Groningen en de Ommelanden een een nieuw regiment opgericht. Dit Groninger regiment zou voortaan naast het Friese regiment binnen de Nassause regimenten van Willem Lodewijk dienst doen. De oprichting van het regiment bood nieuwe kansen voor Casper. Als Groninger verliet hij de Friese dienst en kreeg promotie tot luitenant-kolonel binnen het Groninger regiment. Ook werd hij door Willem Lodewijk voorgedragen als drost van Drenthe maar vanwege Drentse tegenwerking kon hij deze functie pas vanaf 1599 gaan vervullen.
In 1600 trouwde Casper met Anna van der Does (1572-1626). Anna was afkomstig uit een adellijk Leids geslacht en vader Jan van der Does (1545-1604) speelde als bevelhebber een belangrijke rol tijdens het beleg en het ontzet van Leiden in 1574. Gezien het feit dat Caspers zus, Anna van Ewsum, een jaar later in de echt verbonden werd met Steven van der Does is het niet onwaarschijnlijk dat beide families elkaar al langere tijd kenden. Casper en Anna woonden op borg Nienoord maar kochten in 1607 een hof en zomerhuis in de Turftorenstraat in Groningen.

Anna van der Does, detail familieportret, Lakenhal Leiden S9

           
Militaire carrière
Als militair nam Casper deel aan tal van wapenfeiten waaronder de beroemde veldslag bij Nieuwpoort in 1600 en het succesvolle beleg van Groenlo in 1627. In 1631 vond een reorganisatie binnen de Nassause regimenten plaats. Sinds 1595 bestond dit noordelijke leger uit een Fries en Groninger regiment met elk een luitenant-kolonel aan het hoofd. De stadhouder voerde als kolonel van ieder regiment het opperbevel. Vanaf 1631 kwam er een nieuw Fries regiment bij en werden adellijke officieren voortaan als kolonel benoemd. Casper van Ewsum werd kolonel van het Groninger regiment, Jacob van Roussel en Ids van Eminga vervulden deze functie binnen de beide Friese regimenten. In 1639 stierf Casper van Ewsum op 71-jarige leeftijd. Een hoge leeftijd die voor maar weinig militairen gedurende de Tachtigjarige Oorlog was weggelegd.

Familiewapen
Rouwbord van Casper van Ewsum, 1639, kerk Midwolde


Familieleden in het leger:
  • Ooms Johan, Hidde en Onno van Ewsum vochten in het leger van Karel V tegen de Wederdopers in Münster (1534) en in de Schmalkadische Oorlog (1546-1547). Bij de eerste gevechten sneuvelde Onno en bij de tweede oorlog broer Hidde.
  • Zijn vader Wigbold II was kolonel van zes compagnieën in de periode 1581-1584. Hij sneuvelde in 1584 bij de verovering van de schans van Oterdum. Hij ontving zijn aanstelling van Willem van Oranje.
  • Zijn broer Melchior van Ewsum sneuvelde samen met zijn vader bij de slag bij Oterdum in 1584.
  • Zijn broer Balthasar van Ewsum werd in 1595 aangesteld als kapitein maar is voor 1600 overleden.
  • Zijn zoon Jan/ Johan van Ewsum werd in 1625 op voorspraak van zijn vader tot kapitein benoemd. Hij overleed in 1633.
  • Nicht Susanna van Ewsum was gehuwd met kapitein Jacques de Chalency
  • Christoffer van Ewsum (zoon of neef?) was vaandrig in de compagnie van Casper maar overleed in 1621.
  • Neef Lolle van Ewsum (zoon van oom Johan) volgde Christoffer als vaandrig op en was in 1627 luitenant. Hij diende in 1628 korte tijd in Deense dienst in Oost-Friesland, mogelijk onder de overste Frans van Roussel (zie blog 5). Volgens de gegevens diende hij ook binnen de compagnieën van Willem Lodewijk en Anthonius Polman. Hij is in 1629 overleden.
  • Zijn neef Tiete van Ewsum was vaandrig in de compagnie Clant en later luitenant. Hij is echter zelf het leger uitgegaan.
  • Neef Aepco van Ewsum was katholiek en bleef Spaansgezind. Hij huwde met de dochter van luitenant de Mepsche die in de periode 1580-1594 voor de stad Groningen in Spaanse dienst streed.
  • Een andere Jan van Ewsum was luitenant gedurende de periode 1631-1636.
  • Een George van Ewsum was van ca. 1626-1629 kapitein.

Vaandel
niet bekend
Compagnie nr. ?
* Caspar van Ewsum  (*1564-U1639)
* Kapitein van 1568-1639
* Voorganger: ?
* Opvolger: ?
* Hoogste militaire functie: kolonel
* Woonplaats: Leek
 

 Samen met Jeroen Punt (NMM) proberen we de lijsten van de  compagnies zoveel mogelijk te reconstrueren.
Tot nu verschenen in deze serie:
Friese Nassause Regiment

Groninger Nassause Regiment

op

Geen opmerkingen:

Een reactie posten