De namen en wapens op de kleine klok te Wommels verklaard

Kleine klok te Wommels

In de toren van de Hervormde kerk te Wommels hangen twee oude klokken, waarvan de grote uit 1494 dateert.
De kleine klok is echter nogal bijzonder door de vele namen en wapens die erop staan.
Via een onderzoek en een recent bezoek aan de klok was er voldoende informatie voor een blog.

Op de kleine klok staat de volgende tekst vermeld:

Henrick Wegewart het my ghegoten in der stad Campen anno 1611
Hottinga-Heerma    Offenhuysen-Waltinga    Yongema-Lyauckema    Ailva-Camminga    Heerma-Hoytema
Gosse Gosses   Gerben Gosses      ... son
die karckfoogden tot Wommels anno 1611

Het betreft hier dus een flinke lijst van namen en de vraag rees op wat nu de relatie is tussen al deze personen.
De onderste regel meld dan wel dat het hier om de kerkvoogden van Wommels zou moeten gaan, maar daarvoor zijn er teveel namen.
Normaliter had een dorpskerk aan 2 of 3 kerkvoogden wel voldoende.

Nader onderzoek naar het verband van deze familienamen leverde voldoende inzicht op, om hier een korte blog aan te wijden.
Helaas is een (klein) gedeelte van de tekst nog onbekend, waardoor 100% compleetheid nog niet mogelijk is.

Zeker is dat de klok in 1611 te Kampen gegoten is door de bekende klokgieter Hendrick Wegewart.
Het gaat dus ook om kerkvoogden uit Wommels die in 1611 deze functie bekleedden.

Aangezien de tekst met de kerkvoogden uit 1611 om drie namen heen staat vermeld, lijkt het mij voor de hand liggend dat zij in 1611 de kerkvoogden waren.
In dat geval zullen Douwe van Hottinga en Laes van Jongema waarschijnlijk geldschieters zijn geweest voor de aanschaf van de klok.

Zolang er geen lijst van kerkvoogden is, is er overigens nog geen 100% zekerheid omtrent de kerkvoogden.

Vrijwel zeker gaat het hier om de volgende vijf personen uit Wommels:

1. Douwe van Hottinga
2. Laes van Jongema
3. Gosse Gosses Sippens
4. Gerben Gossen Sippens
5. .................son  (Yme Derksen?)

De 'kleine' klok uit 1611 in de toren van de Hervormde kerk te Wommels.

---

Nr. 1 : Douwe van Hottinga

Douwe van Hottinga (ong. 1575->1638) was een zoon van Douwe van Hottinga (ong. 1530-?) en Luts Herema (ong. 1530-1604).
Hij woonde te Franeker samen met zijn vrouw Habel Offenhusen.
In 1606 kopen zij haar familiestate Offenhusen te Achlum.
Mogelijk was hij echter ook eigenaar en bewoner van Hottinga State (of: stins) te Wommels, waardoor hij kerkvoogd kon worden in dit dorp. In dat geval zou hij Wommels zomers hebben kunnen bewoond en winters de stadsstate.
De wapens van Douwe zijn ouders staan afgebeeld op de klok.

--> HOTTINGA ⁕ HEREMA

Wapen Hottinga (Stamboek van den Frieschen Adel)

Wapen Herema (CBG familiewapens)

---

Habel haar ouders waren Frederick van Offenhusen (1543-1588) en Rieme van Waltinga (ong. 1540-?).
Deze Frederick ondertekende in 1566 het Verbond der Edelen en werd in 1580 grietman van Franekeradeel.
Frederick bewoonde de familiestate Offenhusen te Achlum.
De wapens van Habel haar ouders staan beide afgebeeld op de klok.

--> OFFENHUSEN ⁕ WALTINGA

Wapens Offenhusen-Waltinga
afgebeeld op portret Ath van Offenhusen, een zus van Rieme.

---

Nr. 2 : Laes van Jongema
Laes van Jongema (ong. 1546-1626) woonde te Wommels en hij was ontvanger-generaal van Friesland.
Oorspronkelijk is hij een Walta, maar zijn vader Doecke van Walta (ong. 1510-1551), noemde zich later Jongema.
Zijn moeder heette Trijn van Liauckema (ong. 1520-1582).
De wapens van Laes zijn ouders staan beide afgebeeld op de klok.

--> JONGEMA ⁕ LIAUCKEMA

Wapen Jongema (Stamboek van den Frieschen Adel) 

Wapen Liauckema (inscriptie uit een Album Amicorum)

   

De namen 'Yongema' en 'Liaucama' boven de wapens.

---

Laes van Jongema was tweemaal getrouwd.
Omstreeks 1570 huwde hij (1) met Luts van Aylva (1545->1580).
Zij was een dochter van Frans van Aylva (1513-1563) en Tjemck van Cammingha (ong. 1515-1546).
De wapens van Luts haar ouders staan beide afgebeeld op de klok

--> AYLVA ⁕ CAMMINGHA

Wapen Aylva (CBG familiewapens), welke nogal afwijkt van het meest gebruikte wapen. 
Zijn tak had echter een compleet ander wapen, die met de lelie. Het wapen van zijn vader staat afgebeeld in de 32 wapens van het voormalige Amelandshuis te leeuwarden.

Wapen Cammingha
(Stamboek van den Frieschen Adel)   

detail van het hert op het Cammingha-wapen.

---

Laes van Jongema was tweemaal getrouwd.
Omstreeks 1570 huwde hij (2) met Habel van Herema (ong. 1546-1626).
Zij was een dochter van Wigle van Herema (ong. 1500->1556) en Gerlant Uninga van Hoytema uit Tzum.
De wapens van Habel haar ouders staan beide afgebeeld op de klok.
NB: Heerma is overigens hetzelfde als Herema.

--> HEREMA ⁕ HOYTEMA

Wapen Herema (de tak van Tzum, Stamboek van den Frieschen Adel. 

Wapen van Homme Hoytema van Ockema uit een wapensteen van de
voormalige Hoytema State te Buwaldabuorren (Tjerkwerd).
Het Ockema wapen bestaat uit twee klavers (rechtsboven en linksonders) en het Hoytema wapen uit een roos en eikel (linksboven en rechtsonder). 
Op de klok dus het originele Hoytema wapen: gedeeld, links een halve Friese adelaar en rechts doorsneden: a een roos; b; een eikel.

   

---

DE KERKVOOGDEN

nr. 3 : Gosse Gosses
nr. 4 : Gerben Gosses
nr. 5: ........ ..........son 

Opvallend genoeg is van deze drie personen alleen het mannenwapen afgebeeld en dus geen vrouwenwapen.
Dat zal waarschijnlijk betekenen dat van hun alleen hun eigen wapen is afgebeeld en dat het dus zeker om drie mannen gaat.
Daarnaast is het bijzonder dat bij deze drie personen de volledige naam, dus voornaam en patroniem, vermeld is en geen familienaam.
Bij alle andere bovengenoemde namen is slecht de familienaam vermeld.
Van de derde persoon zijn helaas alleen de laatste drie letters bekend, omdat de klok daar in het verleden ooit is gebarsten.

Verder staat om deze drie wapens de volgende tekst vermeld:

DIE .............KARCKE...........FOOG...........DEN
TOT............ WOMMELS......ANNO...........1611

Zowel Gosse als Gerben zijn in de 16e en 17e bekende Sippens voornamen.
Even buiten Wommels ligt de terp 'Sippens' en de bewoners daarvan noemden zich destijds naar die terp. Deze familie hoeven dus geen directe familie van elkaar te zijn.
De genealogie Sippens is tot op heden helaas nog niet goed uitgezocht, waardoor nog niet bekend is of ze familie van elkaar zijn.
In principe zou Gosse Gosses de vader van Gerben Gosses kunnen zijn, maar het lijkt minder waarschijnlijk dat vader en zoon beiden kerkvoogd in hetzelfde dorp waren.
Hierdoor(?) zijn ook het 2e en 3e wapen niet meer compleet. Het rechterveld is helaas volledig blanco, waardoor we niet weten welk wapen ze ooit hebben gevoerd.
 

De drie mannenwapens van de kerkvoogden op een rij.

--> Familiewapen GOSSE GOSSES (SIPPENS)

(beschrijving: gedeeld: links een halve Friese adelaar en rechts twee klavers paalsgewijs, in het midden daarvan een wassenaar)

Een oude afbeelding van familiewapen Sippens.
Duidelijk is dat de klaver consequent onderdeel van het Sippens wapen is, maar het aantal verschilt wel soms.
Ook het doorstoken hart is (bij een bepaalde tak?) onderdeel van het wapen.

 

--> De naam GOSSE GOSSES (SIPPENS) boven het wapen.

--> de tekst 'KARCK' en 'WOMMELS'

 

De naam GERBEN ⁕ GOSSES (SIPPENS)

Waarschijnlijk is Gerben Gosses (ong. 1580-?) de vader van Gosse Gerbens Sippens en Rinnert Gerbens Sippens.
(Mogelijk is Gosse Gosses een boer van deze Gerben of de vader.)

--> Wapen van GERBEN GOSSES (Sippens)

--> De naam '....... SON'

dhr. H.W. Kuipers heeft in zijn boekje over de kerk van Wommels deze naam als Yme Derksen verklaard. Wellicht had hij hier een bron voor?  Misschien dat een lezer van deze blog hierbij hulp kan bieden, wie deze persoon dan is.

---

RANDSCHRIFT

Bovenin heeft de klok ook een randschrift:

Henrick Wegewart het mij ghegoten in der stadt Campen anno 1611.

--> de naam HENRICK WEGEWART

---

1955

In 1955 is de oude klok uit 1611 volledig 'omgegoten' waarbij dankzij een mal, er een exacte kopie is ontstaan.
Als toevoeging kreeg de klok toen nog de Friese tekst:

'OMGETTEN VAN BERGEN HEILIGERLEE A.D. 1955'

--> HEILIGERLEE A.D. 1955

--> OMGETTEN

---

bronnen:
http://www.stinseninfriesland.nl/HottingaStateWommels.htm
https://www.friesgenootschap.nl/images/dvf/DVF-0244-1886-16.pdf
Bij deze wil ik de dhr. Minne Zijlstra, kerkrentmeester van PKN Wommels bedanken voor de rondleiding in de kerk en toren.

---