zaterdag 2 januari 2021

Portret van echtpaar Frittema-Donia of Frittema-Sjaerda ?

De adellijke familie Frittema is afkomstig uit de provincie Groningen die hun heerd 'Fritemahuis' of Fritemaheerd in Oldehove had. Het werd daar al in 1453 genoemd.
Ivo van Frittema was in 1516 grietman van het voormalige eiland Humsterland.

Portret uit ong. 1530 van Ivo van Frittema en zijn vrouw Tjaerteke van Donia ?

Omstreeks 1520 trouwde hij met de Friezin Tjaerteke van Donia, dochter van grietman Louw van Donia en Catharina van Harinxma.

Hun dochter Luts van Frittema (ong. 1525-1608) trouwde met de substituut-grietman van Wonseradeel Douwe van Herema. Hun wapens stonden tot 1987 afgebeeld op een muurschildering in de Martinikerk te Bolsward.

Namen en wapens in de Martinikerk van Bolsward van Douwe van Herema en Luts van Frittema

Uit dit huwelijk werd omstreeks 1555 Tjaert van Herema geboren, die met Aef van Ubbena trouwde. Tjaert was overste in het Spaanse regiment en woonde op de Tammingaborg te Hornhuizen.

Hun dochter Ave van Herema werd omstreeks 1590 geboren en trouwde ong. 1614 met Nicolaas Biese.
Deze Nicolaas stamde uit een Gents geslacht.
Zijn gelijknamige grootvader was overigens al in het bezit van een 'getijdenboekje', gemaakt in 1502 te Gent.

In dit exemplaar, wat in 2013 via Christies werd geveild, staan de kwartierwapens van het echtpaar Biese-Herema ingetekend.  

Kwartierstaat met wapens Nicolaas Biese en zijn vrouw Ave van Herema
(getijdenboekje uit 1502, Gent)


Wapens Frittema en Donia, detail van kwartierstaat Biese-Herema
(getijdenboekje uit 1502 Gent)


De overgrootouders van Ave van Herema waren Ivo van Frittema en zijn vrouw Tjaerteke van Donia.
Haar wapen is hier het Donia wapen met de zilveren maan 

De beschrijving hiervan volgens het CBG:
in blauw rechts een omgewende zilveren wassenaar, vergezeld links van een gouden lelie, een zilveren ster en een gouden eikel met de steel omlaag, boven elkaar.

Ook de vader van deze Tjaerteke, Louw van Donia, voerde dit wapen, welke totaal anders was dan het traditionele Donia wapen: een leeuw.
Reden hiervan zal in het feit liggen dat deze Louw eigenlijk een Ockinga was. Zijn moeder en grootvader waren Donia's en via testament werd hij erfgenaam mits hij de achternaam Donia ging voeren. Dit was overigens niet ongebruikelijk en werd vaker gedaan, vaak om de achternaam voor uitsterven te behoeden.

Mogelijk is het toeval, maar het Ockinga wapen bevat behalve een lelie ook twee sterren. In dit nieuwe Donia wapen zijn immers ook weer een lelie en een ster opgenomen.

Ook op het wapenbord van Sjuck van Sternsee, die overleed in 1676, zijn de wapens van Louw van Donia en zijn vrouw Catharina van Harinxma opgenomen.

Wapens Donia en Harinxma op het rouwbord van Sjuck van Sternsee (overleden 1676)
(Fries Museum)

Hiermee lijkt het dus zeker dat zowel vader Louw Donia als dochter Tjaerteke Donia het hierboven afgebeelde wapen voerde met de halve maan.

Frittema portret
In een boek van Wassenbergh over schilderijen in de 16e eeuw, staat een foto van een portret van twee personen met de wapens erbij afgebeeld.
Volgens het boek moet dit portret uit ong. 1535 dateren.
De afgebeelde personen zijn volgens een artikel van kenner Redmer Alma Ivo van Frittema en zijn vrouw Tjaerteke van Donia. Qua datering met de leeftijd van de kinderen zou dit prima kunnen. 

Alleen het wapen is daarbij wel een spelbreker, want het is immers afwijkend ten opzichte van de kwartierstaat van Ave van Herema. 


Portret van Ivo van Frittema en zijn vrouw Tjaerteke van Donia ?

Helaas heb ik te weinig verstand van dateringen van schilderijen, maar mocht het schilderij toch van latere datum kunnen zijn, dan zou het mijns inziens ook zijn zoon Pieter van Frittema kunnen zijn die hier staat afgebeeld.

Deze katholieke Pieter trouwde ong. 1550 met Mary van Sjaerda en Pieter was raadsheer in het Hof van Friesland. Hij overleed 5 juni 1589 te Groningen, omdat hij verbannen was uit Friesland.

Mary was een dochter van Foppe van Sjaerda en zijn 2e vrouw Tryn van Harinxma.

Sjaerda (of: Sjaerdema) wapen
(Stamboek van den Frieschen Adel)



Wapen Harinxma van Hettinga
(Stamboek van den Frieschen Adel)

Het is duidelijk dat het Sjaerda wapen een leeuw voert.
Het Harinxma wapen is complexer, omdat er verschillende zonen andere wapens gingen  voeren, voor hun eigen stamreeks. 
Tryn haar grootouders waren Tiete van Harinxma en Hylck van Hettinga, afkomstig van IJlst.
Dit wapen lijkt dus bij deze stam te horen. De familie Hettinga voerde overigens het wapen met alleen de drie eikels en het originele Harinxma wapen is dus met de leeuw.

Het allantie-wapen op het Frittema-portret heb ik hieronder wat uitvergroot.

detail van het portret: het alliantiewapen


Frittema wapen
(Stamboek van den Frieschen Adel)

Links is duidelijk het Frittema wapen te zien.

Rechts is vierengedeeld: 1. halve adelaar, 2. een zwarte leeuw 3. een rode leeuw 4. 3 bladerloze eikels. In het schildhart een achtpuntige gouden ster
(beschrijving van de Ned. Leeuw, 1935)

Nu zijn er eigenlijk dus twee mogelijkheden.

Mogelijkheid 1:
Volgens het artikel uit 1935 in de Nederlansche Leeuw gaat het hier om een nieuw Harinxma wapen die Tjaerteke van Donia voerde, omdat haar moeder ook een Harinxma was. 
Dit zou dus prima kunnen en de eikels en de 2 leeuwen komen immers voor in het wapen van deze tak van de Harinxma's.
Alleen klopt dan de kwartierstaat van Ave van Herema in het getijdenboekje dus niet. Dat is wel opvallend, maar ook niet onmogelijk. Er zat immers al een flinke tijd tussen Ave en haar verre voorouders.

Mogelijkheid 2:
Een andere verklaring voor het wapen zou m.i. kunnen zijn dat het hier om het wapen van Mary van Sjaerda gaat. De leeuw van Sjaerda staat er immers in en wederom het Harinxma wapen haar wapen is daar dan een combinatie van. Ook dit gebeurde wel vaker.
De datering van het schilderij zal in dit laatste geval dus spelbreker zijn. 


Overigens is niet bekend waar het portret nu is. In 1935 was er slechts een foto van het portret, waarvan toen bekend was dat het voorheen in de verzameling zat van Arthur Kay uit Edinburgh.
Mogelijk dat het dus nog ergens in een Schots kasteel hangt?


Update over ander Frittema portret
Tot slot nog een update over onderstaand portret, nu in het Groninger Museum. 
Volgens kenner Redmer Alma gaat het hier zeker niet om de familie Ivo van Frittema en zijn vrouw Tjaerteke van Donia!
Deze foto werd recent nog afgedrukt bij een artikel van Hans Mol in het blad van Alde Fryske Tsjerken.

Portret in collectie Groninger museum, officieel nog van het gezin van Ivo van Frittema en zijn vrouw Tjaerteke van Donia.


Links:


op

Geen opmerkingen:

Een reactie posten