Een helm in de kerk van Beers

Ook in de kerk van het Friese Beers heeft in vroegere tijden een helm gehangen.

Inleiding

Het kleine dorpje Schettens is in de afgelopen vier jaar veelvuldig in het nieuws geweest door de her-ontdekking van een vierhonderd jaar oude helm. Deze was eigendom geweest van kolonel Schelte van Aysma (1578-1637). Na grondig onderzoek bleek dat deze helm oorspronkelijk op een rouwbord heeft gehangen in de kerk. Hierop zat dan ook het rapier bevestigd, welke anno 2016 nog onder de helm in de toren hing.

Het was traditie dat de uitrusting van een officier, na zijn dood op het rouwbord werd gemonteerd. Het gaat hierbij om de helm, rapier, sporen en handschoenen.

Helaas zijn bijna alle originele rouwborden tijdens de Franse periode verdwenen, omdat in 1795 alle (adellijke) wapens in kerken werden verboden.

Omdat het alweer meer dan 200 jaar geleden is dat deze prachtige borden werden verwijderd is er meestal weinig tot niets over bekend of geschreven.
Het is dan ook uitzonderlijk als er zulke informatie weer boven water komt.

De Vrije Fries / Beers

In de Vrije Fries van 1883 staat echter een beschrijving van de kerk te Beers. Dit dorpje is bekend van de replica van Unia State en het nog originele poortgebouw bij het stateterrein.
Deze beschrijving is echter al van 1786 en destijds opgesteld door ds. E. Viglius uit Beers.

Hierin worden twee rouwborden genoemd, die helaas in 1759 van hun plaats zijn gehaald, toen er een nieuwe preekstoel in de kerk kwam.

9. Sijn er twee houte ruiten met de wapens van Gerritsma, deese pleegen beijde in een gemeene houten kast te zijn , versien met 10 quartieren , dog sonder naamen , maar welke verlooren sijn , wanneer het wapen is verplaatst geworden door het oprigten van de nieuwe Predikstoel; verder sijn hier bij een ijsere helm, twee swaarden en twee spooren, en onder de ruiten een epitaphium, welke ornamenten thans alle geplaatst sijn aan de suider muur boven de vrouwen banken, daar de oude Predikstoel eertijds gestaan heeft.

Naast de genoemde rouwborden hingen dus ook een helm, twee zwaarden en twee sporen.

Deese wapens en ornamenten sijn van de twee gebroeders Philippus Pipinus van Gerritsma en Hessel van Gerritsma, welke laatste overleed na aanwijzinge van 't wapen den 9 September 1639. De wapens sijn een goude kruis op een blaauw vel, met sinspeelinge op deselve leest men om de lijst van de eene ruit: Amor meus crucifixus est (1). En om de andere , to westen van 'Hessel van Grerritsma: Lux mea crux Christi (2). 

Het ging hier dus om twee broers: Philippus Pipinus en Hessel van Gerritsma, welke laatste dus op 9 september 1639 is overleden.

Epitaaf

Onder de twee rouwborden in ruitvorm werd dus vroeger het epitaaf geplaatst.

Het epitaphium beneedenswaarts tusschen de beijde ruiten geplaatst is van de volgende inhoud:
Hæredes (1). Aeternitatr sacrum. Hospes. Si non musaram si Palladis non es Hostis, adsista et lege Yiri Nobilis Docti facundi, Hesseli Phocae a Gerritsma monumentum heio vide. Nee vide tantum , sed mirare et stupe. Sic sic quod periit Mei illud Charitum Deens Frisiadum Flos ingeniorum. Quid dicam ultra Naturæ stupendus labor. Atque tu Lector ! haere Fraternos cineres idem cippus togit, Nescis? Philippi Pipini a Gerritsma jam. annos XYT. Septies strategus cæsaris , Philippi Miles Adjutor Gallus (1)

De vertaling van deze latijnse tekst:

De erven hebben dit aan de eeuwigheid gewijd. Vreemdeling ! Als Gij geen vijand zijt der Musen of' van Pallas treed toe en lees ! Zie hier het monument van den edelen, geleerden, weisprekenden Hessel Fokke van Gerritzma! Zie het niet slechts , maar verwonder u en zijt verbaasd. Zoo zeer was die uiterst bevallige man , die te loor ging, een sie-raad van Friesland , een fijn genie , — wat zal ik meer zeggen ? . .. een bewonderendswaardig werk der natuur ! En Gij lezer! blijf! Weet Gij het niet? . . . hetzelfde lijkgesteente bedekt de aseh des broeders , . . . van Philippus Pipinus van Gerritzma, reeds zestien jaren , — zeven maal keizerlijk-veldheer, — van Philippus ... . als soldaat een helper voor de Franschen, — van den man, wat meer ? .. . die terwijl hij sterft den krijgs-arend schudt voor het vaderland.

Viri quid amplius ? dum moritur Mavortiam Patriae Quotiens Aquilam. P : B : A. A. D. T.

Op het epitaaf stond dus een lange Latijnse tekst, welke door de dominee werd vertaald.
Helaas is nu ook dit epitaaf niet meer aanwezig in de kerk.

De broers Gerritsma

Hessel en Piebe Fockes van Gerritsma waren zonen van Focke Piebes Gerritsma en Rints Hessels Epema, die ook in de kerk van Beers begraven liggen. Hun moeder is afkomstig van Nijland.

Hoewel ze 'edel' worden genoemd op het epitaaf, is het de vraag of ze nu echt van adel waren. De familienaam doet vermoeden van niet, hoewel de variant Gerroltsma ook wel genoemd wordt. Ze waren echter wel zeer bemiddeld en kunnen dus ook rijke eigenerfden zijn geweest.
In de lijst van kapiteins die in de rouwstoet meeliepen staat er dan ook niet de afkorting 'Jr' van jonkheer voor zijn naam, zoals dat bij vele anderen wel het geval is.

Hessel Gerritsma

Hessel Fockes Gerritsma zal omstreeks 1570 geboren zijn en overleed dus op 9 september 1639. Hij zal in de kerk van Beers zijn begraven, aangezien daar zijn rouwbord hing.
Hessel was kapitein in het Staatse leger en zal dan ook behoorlijk bemiddeld zijn geweest. Een kapitein moest namelijk de soldij van zijn compagnie meestal voorschieten en kreeg dat later weer terugbetaald van de (Friese) Staten.
Een huwelijk heb ik niet gevonden, vandaar dat ik vermoed dat hij ongehuwd is gebleven.

In 1627 maakt hij een gedicht voor een epitaaf voor zijn vriend Snelger van Meckema (ong. 1598-1625), welke nog in de kerk van Ee aanwezig is.

In januari 1633 volgde een hoogtepunt in het leven van Hessel. Hij mocht namelijk meelopen in de lijkstatie van de overleden Friese stadhouder Ernst Casimir van Nassau. Op de plaat staat hij misschien ook afgebeeld, maar onduidelijk is welke hij dan is.

d'Officieren die 't Lijck droeghen, waren 36, die malckander somtijts verpoosden, dragende onder de Bare 18 sterck t'effens, ende waren dese: Capiteyns onder de Friessche Repartitie
(.....) Hessel Gerritsma  (...)

Hij woonde te Leeuwarden, want daar werd twee dagen na zijn dood de inventaris opgemaakt van zijn boedel. Hij was toch nog kapitein en werd Hesselus Gerritsma genoemd.

Na zijn dood werd hij opgevolgd door Reynolt van Inthiema, die net als zijn broers Willem en Frederik in het Staatse leger diende als officier.

Piebe Fockes van Gerritsma

Piebe is omstreeks 1570 geboren en overleed in 1601. Ook hij was officier in het Staatse leger. Zijn latijnse naam is Philippus Pipinus van Gerritsma. Piebe was gehuwd met Berber Verrutius, die ook uit een bekende officiersfamilie stamde.

Tot slot
In de kerk van Beers is dus helaas niets meer aanwezig van deze twee broers. Zowel het epitaaf als de rouwborden zijn verdwenen. Ook de helm, zwaarden en sporen zijn helaas niet bewaard gebleven.
Het zou interessant zijn als hier nog nadere informatie over beschikbaar zou komen.